30 novembre 2015

COP21.

PETRA ZO WAR AR STERN?
Dazont hor planedenn, na mui, na maez. Plijout a rafe d'ar berzhidi sinañ un emglev redioù ennañ evit ma ne c'hallo ket ar wrez kreskiñ betek re (2° d'ar muiañ ekeñver hini ar c'houlz rakgreantel). En tu all d'ar merkse e vo gwashoc'hgwashañ ar reuz, hep mar na marteze, war a lavar ar skiantourien.

PIV EN EM GAVO E PARIS?
Renerien o tont eus 196 broad, en o zouez hini ar StadoùUnanet ha hini Sina, da lavarout eo pennoù an div vro o saotrañ ar muiañ gant aezhennoù efed tigwer. Bez' e vo ivez miliadoù a dileuridi: politikerien, skiantourien, renerien embregerezh, stourmerien ekolo, kazetennerien... En abeg d'ar gwalldaolioù c'hoarvezet div sizhun zo, avat, eo bet nullet an holl abadennoù ofisiel ha berzet ar manifestadegoù, e Paris koulz hag e lec'h all e BroC'hall.

WAR BETRA E VO LAKAET AR GAOZ?
Tro wenn en doa graet emvod Kopenhagen e 2009 abalamour d'an dizemglev a oa etre ar broioù diorroet hag ar re war ziorren. Hini ar bloazmañ a vo e bal kavout un diskoulm evit ma'z aio war zigresk an dilaoskadennoù aezhennoù tigwer, ha lakaat pep bro da embann fraezh ha sklaer penaos en raio abenn 2020. Prometet o deus ar Stadoù-Unanet ha BroSina klask diorren ar greantelezhioù glas, ha pellaat diouzh ar glaou, an eoulmaen hag ar gaz.

PERAK OBER FORZH EUS AR COP 21?
Evit Mabden e vefe skrijus cheñchamant an hin. Gant an ABU eo bet studiet pizh efedoù ar gwallreuzioù naturel c'hoarvezet abaoe 20 vloaz: sec'hor, barradoù–amzer, dourioù–beuz, prantadoù tommder, hag all. Bez' e vije aet 606.000 a dud da Anaon ha gloazet 4.1 million a dud en abeg dezho. Kement–se en dije koustet 300 miliard a dollarioù da nebeutañ.

HAG UN EMGLEV A VO SKOULMET?
Aze emañ an dalc'h: en entremar emeur. Hervez politikerien zo e vefe peadra da vagañ spi memes tra, adrugarez d'ar c'haozeadennoù niverus ha d'al labour boulc'het araok ar COP. Diwar 196 bro ez eus bet 178 evit embann kinnigoù, peurliesañ intrudu emaint e soñj da gemer evit izelaat an ec'hodadoù.



© diwar HJELMGAARD Kim, Paris climate talks: 5 things to know,
USA Today, d'an 30 a viz Du 2015.

———— GERIAOUEG ————
ABU Aozadur ar Broioù Unanet (ONU)
AN AEZHENN* AR GAZ
BERZAÑ DIFENN
BOULC'HAÑ (entamer; entailler)
AN DILAOSKADENN* (l'émission)
AN DILEURIAD (le délégué, le représentant)
EFED TI–GWER (effet de serre)
BEZAÑ EN ENTREMAR (être dans l'incertitude)
GREANTEL (industriel)
AR GWALLREUZ (le désastre)
GWREZ*, AR WREZ (la chaleur; la température)
AN INTRUDU (l'initiative)
NA MUI, NA MAEZ (ni plus ni moins)
SAOTRAÑ (polluer)

9 novembre 2015

El labour emañ ar yec'hed?

E Izrael egiz e lec'h all ez eus tud kozhNoe start dezho diskregiñ diouzh al labour. Dezho eo abouez ar vuhez oberiant, evel un arouez eus o buhez.


Peder gwech ar sizhun, da greisteiz, ez a Misu Faignbaum d'e breti e Jaffa. 91 vloaz eo met n'eo ket un afer. «Ar gwellañ louzoù eo al labour. Oberataet on bet ur wech: en e blom emañ paotr Misu; ar surjian, avat, zo aet da Anaon abaoe» emezañ en ur vousc'hoarzhin. Abaoe 55 bloaz e ra wardro e ostaleri. Egiz beajiñ en tremened eo mont tre enni. Marellet eo ar mogerioù gant luc'hskeudennoù ha tammoù kazetennoù melenlouet. Dister eo chomet ar prizioù ivez. Ur skritell hepken a ra testeni eus an XXIvet kantved: «hon adkavit e Facebook: Misu, roue ar c'hebaboù». Ouzh ar voger ez eus ur pennadskrid, e anv «na zebrit ket en ul lec'h prop james evit ma chomo yac'h ho kof». Sed pezh dibunet gant Misu pa voe aterset gant ar gazetenn Hadashot e 1984. Aet eo homañ da get e 1993met dibistig eo Misu c'hoazh.

N'eo ket an ostiz ur c'hozhiad hep e bar. E pep kêr e Izrael ez eus annezidi o dije gallet mont war o leve pell zo a gendalc'h da labourat koulskoude. Estreget ar gwenneien a laka anezho da sevel diouzh o gwele bep mintin: c'hoant o deus da abuziñ o amzer ha da gaout un digarez da guitaat o zi.

«Plijout 'ra din, daoust ma n'eo ket gwall frouezhus. Arc'hant 'meus, bennozh Doue, met petra 'hallan ober ganto? C'hoari? Beajiñ? N'eo ket ma doareden» eme Asher Kasher, 80 vloaz. Un uzin beloioù zo war e anv, hag ahed e vuhez en deus kiet eviti. E Izrael e oa al labouradeg kentañ oc'h ober marc'hoù–houarn. «600 marc'hhouarn 'veze produet bep miz ur mare zo bet. 6 'ran bremañ, 'vit ma flijadur dreistholl» eme Asher. Pa oa birvidik an embregerezh e laboure hanterkant den eviti. Pa grogas Asher ganti e 1962 e oa an hini yaouankañ. Gwir eo kementmañ c'hoazh: 88 vloaz eo Haim Moskovsky, an implijad nemetañ. «Bloavezhioù zo 'moa un' all, met da 73 vloaz 'oa arru skuizh ganti», a ouzhpenn ar rener. Pegeit e c'halloeñ labourat c'hoazh? Keit ha ma c'hallo: «'Ran ket bil gant ma yec'hed, 'modall 'n em gavan klañv». Startoc'h ar jeu gant Haim avat. «Labourat 'ro din kontantamant. Hogen diaes eo din kerzhout, dav eo din chom em c'hoazez» emezañ en ur stagañ rodoù.

E TelAviv emañ Ella Lipanovsky o chom. 97 vloaz eo homañ. Ekreiz an XIXvet kantved e oa bet oberiet he mekanik–gwriat Singer. E BroAlamagn e oa aet war ar vicher wrierez, kent ober hec'h annez e Izrael e 1949. Eno e krouas hec'h atalier. Bremañ emañ o labourat war he fouez, o peurlipat ur boned, daoust ma vez diaes dezhi gwechoù zo. «Labourat a rankan. N'a ket mat ma spered ganin ma ne labouran ket. Pa labourer e c'haller disoñjal pep tra, ha poan am bez da zisoñjal». Epad ar brezel e voe lazhet he gwaz, pa oant odaou o stourm gant ar bartizaned.

E Kirya, nepell diouzh TelAviv, ez eus toullet ur riboul evit ar metro. Eno emañ Haim Posner gant e labour e sal ar mekanikoù, oc'h ober wardro ar sistemoù elektronek. Diseblant e chom daoust d'an tommder, daoust dezhañ bezañ 82 vloaz ivez. «Skiantprenañ am eus. Buanoc'h egedon e pign ar yaouankizoù gant an diri adrasur; hogen ur wech e krec'h n'ouzont ket petra ober. Gortoz a reont neuze ma arrufen!». Abaoe m'eo aet war e leve, da 65 bloaz, emañ o labourat evel gourseller dizalc'h. «Chom er gêr? Petra an diaoul 'rafen eno? An neb na labour ket 'ya e vuhez war verraat».

© diwar ADERET Ofer, Des seniors qui ont du mal à décrocher, Courrier International, miz Here 2014.

———— GERIAOUEG ————
ABUZIÑ E AMZER (passer le temps)
ATERSIÑ (interviewer)
DIBISTIG = YAC'H
AN DOAREDEN (le caractère)
AN EMBREGEREZH* (l'entreprise)
ESTREGET (il n'y a pas que)
AR GOURSELLER (le superviseur)
KIAÑ POANIAÑ
E KREC'H (en haut, au sommet)
AL LABOURADEG* = AN UZIN
MARELLAÑ (barioler, bigarrer)
PEURLIPAT (peaufiner)
AR RIBOUL (le tunnel)
AR SISTEM AR REIZHIAD
AR SURJIAN (le chirurgien)
LABOURAT WAR BOUEZ (sans se presser)

2 novembre 2015

Un ti evit ma vo sioul-logod kêr.

Kemennet he deus Johanna Rolland e vo krouet un Ti ar Sioulder e Naoned. Da c'houde e vo lakaet e plas ar videoevezherezh hag an enezadiñ.



Un ti ar sioulder, en abeg da betra?
Dilun e vo votet gant kuzulkêr an Naoned: evit ma vo krouet un Ti ar sioulder foran. Er Manufacture e vo staliet hag e miz Du 2016 e vo digoret. Krog eo al labourioù da adaozañ al lec'h. Eno e c'hallo Naonediz mont e darempred gant an tikêr «ekeñver an amezegezh, an trouz, an naeted, ar parkañ pe an disevended» eme Jil Nikolaz, eilmaer ekarg eus ar surentez. «Adost e vo heuliet an temoùse gant an tikêr, en un doare hiniennel. Pep hini a vo respontet d'e c'houlenn, m'en asur deoc'h, ha pep hini a ouezo an intrudu kemeret daheul. Ma vez dav e lakaimp an dud e darempred gant kenlabourerien varrek diavaez an tikêr». Ur burev hep e bar a vo Ti ar sioulder, elec'h ma vo kreizennet ar goulennoù evit plediñ gwell ganto. Un niverenn bellgomz en do ivez. Pegement e kousto? 1.145.000€ «Da c'hortoz ez eus rannoù all eus an tikêr o vont endro c'hoazh: ar gêrreizh, an hanterourien er ranngêrioù hag e kreizkêr, ar bagad kontrolliñ da noz, implijidi an evezherezh er straedoù [ASVP], ha me 'oarme», a embann an aotrou Nikolaz.

Ur bitrak ouzhpenn?
«Diwallit,» eme Johanna Rolland, «ar Stad zo ar surentez hag ar stourm ouzh an torfedoù belioù dezhañ, neket d'an tiezkêr, evel ma vez klevet awechoù. War hor pazenn e klaskompni efediñ. Lubanelouriezh ebet, regredoni ebet kennebeut; met dalc'h avat». War un dro e vurutell an Itron Vaerez «dizonestiz ar re o klask ober o gounid eus an darvoudmañdarvoud. Un droed evit an holl eo ar surentez. Diriaou e oan gant annezidi Malakoff. Arru int skuizh, pezh a gomprenan. Emañ ar surentez un darn eus ar stourm evit an ingalded.» Se zo kaoz he deus skrivet da Vanuel Valls, peogwir n'eo ket arruet e Breizh ar 54 poliser prometet gantañ e miz C'hwevrer 2014. «Dav eo reiñ fiziañs d'an dud. Perak n'hallfed ket broudañ hag aotren an testenioù dizanv?», a c'houlenn Jil Nikolaz, daoust m'eo kementse e beli ar justis hag ar Stad.

Petra nevez gant an enezadiñ hag ar videoevezhezh?
Etouez promesaoù an danvezmaerez Johanna Rolland e oant. «Lakaet e vint er pleustr da c'houde. Met arabat faziañ: n'eo ket gant an daou drase e vo diskoulmet bec'h ar forbannerezh e Naoned», a gemenn ar vaerez. «En ul lec'h videoevezhet eo c'hoarvezet an emgann», a ouzhpenn an eilmaer, oc'h ober anv eus ar paotr lazhet er C'harrdi Bananez, d'an 18 a viz Here.

© diwar GAMBERT Philippe, Sécurité: «ni angélisme ni démagogie», Ouest-France, d'an 30 a viz Here.

GERIAOUEG
BELI*, AR VELI (la compétence; l'autorité)
AR BITRAK (la bricole; le gadget)
BROUDAÑ (inciter)
BURUTELLAÑ (critiquer)
AN DALC'H (la fermeté; la tenue)
AN DISEVENDED (l'incivilité)
DIZANV (anonyme DIANAV (inconnu)
AN ENEZADIÑ (l'ilôtage)
AR FORBANNEREZH (le banditisme)
AN HANTEROUR (le médiateur)
AN INTRUDU (l'initiative)
KÊRREIZH*, AR GÊRREIZH = AR POLIS
AL LUBANELOURIEZH* = AN DEMAGOGIEZH*
PLEDIÑ GANT = OBER WARDRO