Aet ar maout glas gant al Liger-Atlantel.

Abaoe pell e oa plaset mat al Liger–Atlantel e loreadeg an ekologiezh, aozet bep bloaz gant ar gelaouenn La Vie. Da–geñver an 10vet hini eo bet priziet Bro–Naoned a–benn ar fin. Un tiriad dibar e lec'hioù naturel eo al Liger–Atlantel. Intrudu a bep seurt a gemer ivez e annezidi evit cheñch an traoù: labour–douar bio, energiezhioù nevez... Gwareziñ an endro a zleer ober eno avat: n'eo ket gwall vat kalite an aer ha hini an dour, hag en entremar emeur c'hoazh gant raktres aerborzh Kernitron–al–Lann...

al Lenn–Veur, er mervent d'an Naoned

«Dispar eo hon takadoù naturel: genoù al Liger, ar Briwer, ar paludoù–holen... Dav eo deomp ober ganto, gant an diorren greantel (Airbus, chanterioù sevel bigi Sant–Nazer) ha gant ul labour–douar a berzh mat» eme Philippe Grosvalet, prezidant kuzul departamant al Liger–Atlantel. «Bep bloaz ez eus sachet 15.000 annezad nevez, gant kalite bevañ hor bro. Kement a dud hag e kêr Sant–Nazer en ur ober pemp bloaz! Ober ganto a zleomp ivez».

Kostez Gwenrann e ouzer mat pegen bresk eo ar paludoù–holen. «E–pad ar bloavezhioù 1960 - 1970 e felle d'ar bolitikerien diskar anezho, ha sevel un hent–tizh pevar forzh o kas eus an Naoned d'ar Groazig» eme Fréderic Verger, paluder er Groazig. Hiziv eo gwarezet ar Vro Wenn, ha diwallet mat an holen a–drugarez d'un anvadur a orin kontrollet. Muioc'h eget 300 paluder a labour diwarnañ, hag an darn vrasañ anezho zo ezel d'ar gevelouri «Silinoù Gwenrann». Dastumet e vez ganto ouzhpenn 15.000 tonenn bep bloaz. «Buhezek eo an takadoù gleb. Se zo kaoz e stourm ar baluderien ouzh Kernitron–al–Lann» emezañ.

Re wir. A–hed hor beaj e voe graet anv eus ar raktres kozh–se, gant hogos holl an dud. Gant ar votadeg aozet en departamant hepken, e dibenn miz Mezheven, e oa bet diskouezet splann e oa rannet an dud etre daou du. Emañ an aotrou Grosvalet a–du gant ar raktres: «ar meurgêrioù rannvroel bras o deus ezhomm eus aerborzhioù modern» emezañ. «Met gwir eo o deus lod enebourien ur c'hoant gwirion da amprouiñ doareoù bevañ all».

Ouzhpenn e ZAD Kernitron ez eus takadoù gleb koulskoude. Gwarezet eo al Lenn–Veur, ul lec'h hep e bar abalamour d'e vevliesseurted. «Al Lenn–Veur eo al lenn naturel vrasañ e kompezennoù Bro–C'hall» eme Olivier Hubert, e penn Ti al Lenn–Veur. «Cheñch–dicheñch eo live an dour amañ, gant pradeier izel, gwez–korz, geoteg war–neuñv. An eil gwarezva laboused eo ivez er Frañs, goude ar Camargue». Dianav a–walc'h eo al Lenn–Veur, daoust dezhi da vezañ tost ouzh an Naoned. E 2015 hepken e voe digoret ar mirdi, en un ti profet d'an departamant e 1980 gant ar fronder Guerlain. Didrouz eo al lec'h, «evel ur mor diabarzh», war–bouez fraoñv ar c'hirri–nij o tibradañ er pellder. Etre meurgêr an Naoned hag al Lenn–Veur emañ aerborzh Kastell–Begon, war dachenn kêr Vegon. Hervez ar studiadennoù ne rafe ket droug an trafik d'al laboused. Gwelloc'h e vefe mirout an aerborzh–se zoken, rak un arvar brasañ a vefe kêraozañ douaroù an aerborzh hag e drowardroioù.

Estreget ar glad naturel en deus lakaet Bro–Naoned da vezañ priziet. Barrek eo an departamant e–keñver ar beveziñ padus. 126 KDLP zo, an hanter anezho e meurgêr an Naoned. Perak e reont berzh? «Din ez eus pemp abeg» eme Patrice Hurel. «Bro–Naoned zo ur veurgêr vras en he c'hreiz. Dalc'het ez eus ul labour–douar bihan ha krenn, dre stourmoù ar Gouerien–Labourerien. Diorroet eo bet ar bio. Klouar eo an hin, peadra da c'hounit legumaj. Ha stank eo rouedad lec'hel ar c'hevredigezhioù». E Trelier, da skouer, ez eus 200 familh o kerc'hat boued digant ar KDLP. Lec'hel ha bio eo kement tra gwerzhet ganti: kebell–touseg, bara, formaj–laezh, kig–oan, ha legumaj evel–just. Hanterour ebet: eeun eo al liamm an etre ar broduerien hag an debrerien. 300.000€ eo sifr hec'h aferioù bloaziek. Un toullad tud a laka da vevañ, en o mesk Claire Le Coq, legumajerez e Enorzh abaoe dek vloaz. «Gant teir KDLP eo gwerzhet ma holl frouezh. E–giz–se e c'hall tri den gounit o zamm kreun».

Memes tra eo gant al labour–douar bio. E Bourc'hnevez–Raez, nepell diouzh ar mor ha Geunioù Breizh, o deus Guylain ha Stéphanie ur menaj war o anv. 34.000 litrad laezh bio zo gorroet bep bloaz digant o saout. Gwerzhet eo an hanter: «450€ ar mil litrad, neket 300€ evel al laezh ordin». Treuzfurmet ar peurrest ganto: «1220€ ar mil litrad e vez gwerzhet, peogwir e tegasomp talvoudegezh ouzhpenn». An darn vrasañ zo gwerzhet dre hantererezh div KDLP hag ur stal Biocoop. Da Stéphanie «n'eo ket ar bio ur marc'had dister; labour–douar an dazont ne lâran ket». Lorc'h zo er gouerez o lavarout eo al Liger–Atlantel «ar c'hentañ departamant e Bro–C'hall e–keñver al laezh bio, hag an trede evit an tachennoù labour–douar aet da vio».

Efedus eo labour an departamant e–keñver an energiezhioù nevezadus ivez. Er–maez da Sant–Nazer e vo lakaet 80 rod–avel ac'hann da 2018. Nepell diouzh ar Groazig e vo staliet unan savet gant Skol Greiz an Naoned: un rod–avel war–neuñv. 15.000 a diegezhioù a c'hallfe bezañ pourvezet ganti. «N'eus ket da dermal evit paouez gant an energiezhioù nukleel ha fosil» eme rener ar skol–se. «Chañs hon eus da arnodiñ seurt traoù en hor bro, rak efedoù a vo war al labour».

A–wechoù e sav bec'h rak an teknologiezhioù nevez–se. E Severeg, avat, eo en em gavet lod annezidi e penn kentañ ar bloavezhioù 2000 evit sevel ur «park rodoù–avel keodedel». 11 milion a euroioù a oa ret dastum. Emvodoù o deus dalc'het evit dedennañ tud all, ha 500 o deus postet arc'hant. Gant an departamant ivez eo bet skoazellet ar raktres. D'ar 7 a viz Mae 2016 e krogas ar peder rod da broduiñ tredan. 3.000 tiegezh zo pourvezet ganto. Abalamour da betra o doa boulc'het Alan, Klaoda ha Lionel an afer–se? «'Blam da Blogo. E penn kentañ ar bloavezhioù 1980 e oamp bet hon–tri o vanifestiñ eno».

© diwar NOUAILLAS Olivier, La Loire–Atlantique, une nature engagée, La Vie, d'an 3 a viz Du 2016.

GERIAOUEG

A BERZH MAT = A GALITE

AMPROUIÑ (éprouver)

AN ANVADUR (l'appellation)

ARNODIÑ (expérimenter, tester)

AN ARVAR (le danger)

BEVEZIÑ (consommer)

BEVLIESSEURTED*, AR V— (la biodiversité)

ER–MAEZ DA (au large de)

BEZAÑ EN ENTREMAR (dans l'incertitude)

AR FORZH (la voie)

AR FRAOÑV (le bourdonnement)

AR FRONDER (le parfumeur)

GORREIÑ, GORRO— (traire)

GWIRION (authentique, véritable)

AN HANTEROUR (l'intermédiaire)

HOGOS = KAZI

AN INTRUDU (l'initiative)

KDLP, KEVREDIGEZH EVIT DELC'HER UL LABOUR–DOUAR GANT PEIZANTED (AMAP)

KEODEDEL (citoyen)

KÊRAOZAÑ (urbaniser)

KEVELOURI*, AR GEVELOURI (la coopérative)

KOMPEZENN*, AR G— (la plaine)

AL LOREADEG (le palmarès)

AR MENAJ = AN TI–FEURM

NEVEZADUS (renouvelable)AR SILIN* (la saline)

TERMAL = BEZAÑ ETRE DAOU
AN TIRIAD (le territoire)

WAR–NEUÑV (flottant)

40 vloaz eo Tour Breizh.

Goude an Eil brezel bed e voe adsavet rakkêr ar Marchix ha plasenn Breizh. Divizet e voe sevel un tour eno e–kerzh ar bloavezhioù 1960. 80.000 tonennad betoñs a voe ret. D'an 18 a viz Du 1976 e voe peursavet ha digoret Tour Breizh. 40 vloaz war–lerc'h emañ e–mesk savadurioù meur ha lec'hioù arouezus kêr Naoned. Gant ar gazetennerez Julie Urbach ez eus bet dastumet titouroù a bep seurt diwar e benn.

• 144m a uhelder eo Tour Breizh. Uheloc'h eo eget tuchenn Breteche zoken, al lec'h naturel uhelañ (116m) e Bro–Naoned, war tachenn parrez Ferreg. Uhelañ savadur Breizh eo an tour, hag ar pevare ti burevioù uhelañ e Bro–C'hall ivez, e–maez Pariz.
• BONUS: Klikit amañ evit gwelout renkadur ar savadurioù uhelañ e Bro–Naoned !  

• Div wech ar bloaz e vez gwalc'het 3000 gwer an tour. Ur miz e pad an abadenn naetaat. Evel–just eo ret d'an daou implijad ar c'hempenn pignat war vourzh ur c'havell. Peurliesañ e kasont o dafar ganto dre leurenn an Neizh.

• Dre ziv wech o deus lammet tud diwar an tour. E 2012 e oa bet graet kement se gant ur base–jumper, un harzlammer ma kavit gwell, c'hwec'h miz goude digoradur an Neizh. «P'hor boa furchet er rouedad evit gouzout ha filmet en doa e lamm hon eus kavet ur video all. Ur paotr en doa graet memes tra dija, da vare al labourioù» eme Philippe Gareau, e–karg eus ar surentez abaoe 2006. Kentoc'h e oa en em zistrujet tud zo o lammat, d'ar mare ma ne oa ket gwarezet a–walc'h ar bardelloù.

• 800 den a vez o labourat dindan an Neizh bemdez. Burevioù a gaver eno dreist–holl: an tailhoù, meurgêr Naoned, ensellerezh al labour... A–rez an douar emañ Kreizenn Kehentiñ ar C'Hornôg. Hervez perc'henned al lec'h e vefe implijet 90% eus ar savadur.

• A–us d'an Neizh ez eus kuzhet kalz traoù: eno emañ salioù ar c'haoterioù ha re an aer. A–dreñv ar plakennoù gwenn emañ ar siminalioù. Ouzhpenn se ez eus beoliadoù dour, 90.000 litrad enno, evit stourm ouzh an tanioù–gwall. N'eo ket aes kas labourioù da benn war lein an tour. Pa voe ratreet an aerreizher e 2014 e voe degaset meur a donennad dafar betek enni gant ur viñs–askell.

• Eizh pignerez zo en holl en tour. An hanter anezho a ya d'al lodenn grec'h eus an tour hepken, etre an 13vet estaj hag an 32vet hini. Unan a ya war–eeun d'an Neizh, an ostaleri degemeret 300.000 a dud ganti bep bloaz. «A–drugarez dezhi ez eus sachet tud nevez, evel ar familhoù, deuet da brofitañ eus ar gweledva» eme Eric Warin, prezidant an davarn.

• Bep bloaz en em gav pomperien e–harz Tour Breizh, da–geñver ar Stair Race Fire Xtrem. 700 pazenn a rank paotred ha merc'hed an tan pignat ar buanañ ar gwellañ. Seul ziaesoc'h eo dezho ma vez o gwiskamant ganto – tokarn, botoù hag all. E miz Mezheven e voe aozet ur redadeg ar seurt digor d'an neb a gar. 3'11'' a voe ret d'ar maout evit pignat gant an diri.

• Pa voe digoret an Tour e oa un nebeud stalioù ennañ, daou doull–noz en o zouez. Tri estaj a oa bet miret evit degemer kenwerzhioù. Met displijout a rae an tour da Naonediz a gave dezho e oa–eñ «vil» hag un «arouez rok eus an arc'hant bras». Int a veze gwelloc'h ganto ''krebilhonañ'' e lec'h all, ha ne voe ket darempredet stank ar c'henwerzhioù–se gwech ebet. Ouzhpenn se e oa ker ar feurmoù, ha freuz–stal a reas lod. Neuze e voe staliet melestradurezhioù en o lec'h, kuit d'an tour da vezañ dizarempred.

• Un nebeud gwechoù eo bet kinklet an tour. Da zeiz an Telethon e oa bet lakaet war wel un niverenn bellgomz outañ. A–raok un c'hendalc'h diwar–benn an hin e oa bet skrivet we can act now gant stignoù. Memes tra o defe graet paotred 44=BZH gant anv o strollad (s.o. luc'hskeudenn). Nevez zo e voe bannet un arvest video outañ evit reiñ lañs d'an Digital Week. Ur raktres souezhus a oa bet kinniget ivez gant an danvez maerez Laurence Garnier e–pad ar c'houlzad diwezhañ: ouzhpennañ ur gorzenn houarn 50m a uhelder war lein an tour!

© diwar URBACH Julie, Nantes: la tour Bretagne a 40 ans,

10 choses que vous ne saviez (peut-être) pas sur elle, 20minutes, d'ar 17 a viz Du 2016.

——— GERIAOUEG ———

AN AERREIZHER (le climatiseur)

BARDELL*, AR VARDELL (le parapet)

BEOL*, AR VEOL (la cuve)

BIÑS*–ASKELL, AR VIÑS–ASKELL (l'hélicoptère)

E–HARZ (au pied de)

EN EM ZISTRUJAÑ (se suicider)

OBER FREUZ–STAL (faire faillite)

AN HARZLAMMER (le parachutiste)

KAOTER*, AR GAOTER (la chaudière)

KAVELL, AR C'HAVELL (le berceau; la nacelle)

KENDALC'H, AR C'HENDALC'H (le congrès)

KORZENN*, AR GORZENN (la flèche)

RATREAÑ (réparer)

ROK (rogue, arrogant)

AR STIGN (le store)

Trump, ar c'hastiz.

Triwec'h miz zo e oa krog ar c'houlzad er Stadoù–Unanet. Achu eo ar c'habaliñ bremañ, goude ar votadegoù dre strollad, daou gendalc'h aozet war an ton bras e stadoù drastet o greanterezhioù, miliadoù a brantadoù bruderezh politikel, miliardoù a zollarioù dispignet, ha dreist–holl ur stourm etre daou Amerikan pinvidik–mor. E New York emaint o–daou o chom, ha kasaet int gant an darn vrasañ eus ar boblañs. En diwezh eo bet dilennet ar republikan da brezidant, daoust dezhañ da vezañ mezhekaet gant ar mediaoù, an dud eus an dibab e Washington ha pennoù «e» strollad zoken. An hini a oa tonket dezhañ koll hervez an holl.

E–pad ar c'houlzad hir–hir–se o dez pouezet ar brezegennerien alies war daolioù dichek ar prezidant kentañ, e gomzoù gouennelour ha seksist, o vont re bell ganti, o plantañ reuz. War an dro e veze kinniget Hillary Clinton evel an danvez prezidantez naturel, stummet a–viskoazh evit mont d'an Ti Gwenn un deiz bennak, a glaskfe cheñch an traoù un tamm bennak. Met n'eo ket aes kaout ar marc'h hag an arc'hant, dinec'hiñ an establishment en ur sachañ ar voterien.

Evit lod e tiskouez splann disoc'hoù an dilennadegoù–se ez a ar Stadoù–Unanet war–gil, war–du ar vroadelouriezh, ar «boblelouriezh», ar ouennelouriezh, ar revelouriezh. Disteuler an enbroañ, en em serriñ, diskar an araokadennoù gounezet abaoe hanter–kant vloaz: setu ar c'hoantoù a vefe diazezet ar votiñ republikan warno. Hogen a–raok pep tra eo aet ar maout gant Donald Trump peogwir n'eo ket bet barrek an demokrated e 2016 da virout mouezhioù ar re a oa bet kendrec'het gant Barack Obama e 2008 hag e 2012, e Florida pe e stadoù ar «Rust Belt». Muioc'h a votoù en defe rastellet Trump digant ar re zu hag al latinos eget Mitt Romney, an danvez prezidant republikan kent.

Da gentañ–penn eo trec'h Donald Trump koll ar frankizouriezh nevez e–giz an «tu kleiz». Clinton a oa ar gannadez anezhi, gant he rogentez sokial ha speredel, o veuliñ an diplomoù hag an arbennigourien, o vezañ douget d'an neveziñ ha da pinvideien ar Silicon Valley. Ur gwall gastiz eo dilennadeg Trump. Ha komprenet e vo ar gentel–se e lec'h all?

© Trump, le châtiment, Le Monde Diplomatique, d'an 9 a viz Du 2016.

——— GERIAOUEG ———

EUS AN DIBAB (de l'élite)

DICHEK (provocant)

DISTEULER, DISTAOL— (rejeter)

DRASTAÑ (ravager)

AR FRANKIZOURIEZH* (le libéralisme)

KABALIÑ, AR C'H— = KOULZAD, AR C'H—

KANNAD, AR C'HANNAD (le représentant)

KASAAT (haïr)

KENDALC'H, AR C'HENDALC'H (le congrès)

MEZHEKAAT (honnir)

NEVEZIÑ (innover)

POBLELOURIEZH*, AR B— (le populisme)

AR REVELOURIEZH* (le sexisme)

AR ROGENTEZ* (la morgue)

"Enno 'kousk meur a Vreizhad taer"

D'ar Sul 23 a viz Here e oa bet un dennadeg e Malakoff, ur ranngêr e reter Naoned. Un ugent tenn bennak e oa bet laosket diouzh an abardaez, da–heul un emgann etre bandennadoù war blasenn Rosa Parks. Tri den gloazet zo bet kaset d'an ospital, daou anezho abalamour d'an tennoù. Ur wech adarre ez eus savet brud fall diwar–goust ar c'harter. E–maez anezhañ ez eus kinniget diskoulmoù kreñv: videoevezhiañ zo goulennet gant an tu enep, armañ ar bolised gant ar sindikadoù. Gant an annezidi eo tamallet ar gêraozañ (ne vefe ket aozet mat ar blasenn) hag ar bolitikerien abalamour d'o gouzañvusted e–keñver an dilabour, an taerder hag an traffikoù. Sed testeni ur c'henwerzour a Valakoff, embannet e Ouest-France.

Plasenn Rosa Parks, e–lec'h m'eo degouezhet an dennadeg.

«N'eo ket diordin an tennoù: tenn e vez an traoù e ranngêr Malakoff bepred, luziet an aergelc'h. Bevañ a reer o klask bezañ distoket diouzh an darvoudoù par ma c'hallomp.

Gwelloc'h e vefe keizañ brud ar c'harter. Me a gar tud Malakoff. Tud dispar zo, tud gwall blijus. Abaoe 35 bloaz emaon o labourat amañ, n'eus ket aet kuit implijiad din ebet. Dav eo keñverelaat, liammañ an darvoudoù–se ouzh ar bed a zo en–dro dezho. Nebeud a dud zo liammet ouzh ar prantadoù taer–se.

Er memes lechioù e c'hoarvezont bepred. Abalamour da betra n'haller ket herzel outo en un takad ken bihan? Sed pezh on souezhet gantañ. Abaoe daou vloaz e vez e plasenn Rosa Parks, e straed Bro–Saoz hag e straed Iwerzhon atav. Abalamour d'un traffik bras.

Sellit ouzh plasenn Rosa Parks. N'eo ket degemerus. Re frank, re noazh, re vaenel, gant peulioù e pep lec'h. An dud ne chomont ket a–sav eno. Tremen a reont nemetken. Ar blasenn n'eo da zen ebet. Ha pa vez e–giz–se, pa chom diberc'henn ul lec'h, e vez tapet krog ennañ gant ar bandennadoù. Pa glasker diskoulmoù e reer anv eus kastizañ hag evezhiañ. Met adaozañ an takad a c'hallfe bezañ graet ivez. Labour an ti–kêr eo .

A–viskoazh ez eus bet kann e Malakoff. Tregont vloaz zo en em ganned o tornata an eil egile. Da c'houde e oa o vazhata an eil egile gant bizhier base–ball. Bremañ eo o tennañ an eil war egile, gant armoù. Met ar gevredigezh zo kaoz ivez, aesoc'h eo kaout armoù hiziv. Memes tra hag a–raok eo, dañjerusoc'h eo avat.

Poanius eo din gwelout ar re yaouank–se. N'o dez ket doujañs an eil ouzh egile. N'o dez ket doujañs outo zoken. Ne soñjont ket en dud a zo anezho. Dav e vefe lakaat anezho da brederiañ war se. Emaint en ur gevredigezh a garter, un ezel dezhi int: he doujañ a rankont.

Diwallit da varnañ diwar c'horre. Hor bugale deomp–ni eo ar re yaouank taer o emzalc'h. Perzhiek int er gevredigezh, asambles ganeomp. Luzietoc'h eo o buhez eget pezh a c'haller soñjal: nebeutoc'h a chañs, muioc'h a demptadur ouzh o sachañ war–du ar felliezh.

N'eo ket bugale kollet ez int. Ret eo o skoazellañ, o doujañ. Dishañval eo o doareoù diouzh hor re: taeroc'h int. Ha ni hon eus ur giriegezh e kement se.»

© diwar MOREAU Isabelle «Avant on se battait à coups de poing»,

Ouest-France, d'ar 25 a viz Here 2016.

——— GERIAOUEG ———

AN ARLOAD (l'application)

BEZAÑ DISTOKET DIOUZH (prendre du recul)

DORNATA (frapper à coups de poing)

AR FELLIEZH (la délinquance)

FRANK (vaste)
GOUZAÑVUSTED*, AR C'H— (la passivité)

HERZEL OUZH, HARZ- (empêcher)

KEIZAÑ (nuancer)
KEÑVERELAAT (relativiser)

LUZIET (compliqué)
MAENEL (minéral)

OUZH O SACHAÑ = O SACHAÑ ANEZHO

PAR MA (tant que)

AN TAERDER (la violence)

AN TU ENEP (l'opposition politique)

AR VIDEOEVEZHIAÑ (la vidéosurveillance)

Tresadennoù (gant Mix & Remix)

© diwar dresadennoù gant MIX & REMIX, miz Eost / miz Gwengolo / miz Here 2016.

Tresadennoù (gant MAN) [1]

© diwar dresadennoù gant MAN, embannet er Midi Libre, miz Eost / miz Gwengolo / miz Here 2016.

Tresadennoù (gant MAN) [2]

© diwar dresadennoù gant MAN, embannet er Midi Libre, miz Eost / miz Gwengolo / miz Here 2016.

Live al leve.

Goude ur vuhez o labourat tenn emaint war o leve. Treut e vez ar peuriñ ganto avat. Hervez ar sindikadoù «o deus kresket ar goproù (+25%) buanoc'h eget al leveoù (+18%) abaoe dek vloaz. Ouzhpenn se ez eus bet kemeret divizoù kemedel fall, diwar–goust ar retreidi. Bremañ emañ 10% anezho dindan ar feur paourentez». D'ar Yaou 29 a viz Gwengolo e oa galvet ar retreidi da zibunañ e straedoù Naoned, diouzh an enderv, evit goulenn ma vo kresket o leve. Setu amañ–dindan testenioù dastumet gant ar gazetenn Presse–Ocean.

En deiz–se e oa Jean–Louis ha Marie–Thérèse en o zouez. Hemañ zo aet war e leve d'an oad a 58 vloaz, «goude bezañ skodennet e–pad 44 bloaz hanter». Liorzhour, masson ha micherour eo bet diouzh e vicher. Da 62 vloaz eo aet e wreg war he leve. Plac'h ar c'hempenn e oa. Ouzhpenn se o deus desavet pevar a vugale. Diwar 2.000€ e vevont bep miz, o sammañ o daou leve evit lakaat ar pod da virviñ. «N'eus ket da glemm. Bez' ez eus tud o c'hounit kalz nebeutoc'h egedomp». Ur wech paeet feurm o lojeiz LODEF e chom e–tro 1.500€ evit bevañ. «Mont a ra, peogwir omp daou. Met ret eo kontañ pep tra, n'hallomp ket foetañ arc'hant». A–viskoazh o deus stourmet e sindikadoù, da gentañ er CFDT, bremañ e Solidaires evit difenn gwirioù ar retreidi. «Abaoe bloavezhioù eo skornet al leveoù. Dindan vec'h emañ ar re baourañ. Ur bern a chom hep bezañ louzaouet, peogwir n'o deus ket peadra da baeañ ur c'henwarez» eme Jean–Louis. «Evit bevañ dereat e rankfe al leve bezañ par d'ar gopr izek da nebeutañ» eme Varie–Thérèse.

A–du emañ Raoul Floquet, 84 bloaz, daoust dezhañ da resev 3.000€ bep miz. Kargad e oa e ministrerezh an Emzifenn. «A–dra–sur n'eo ket truezek ma stad. Koulskoude em eus merzet ez a ar galloud prenañ war zigresk a vloaz da vloaz. Ingal ez eus kemeret divizoù o krignat ma leve: muioc'h–mui a gemed sokial zo lemet dioutañ, lod louzeier n'int ket daskoret ken. Raloc'h eo deomp ober dispignoù divoas. N'eomp ket da vakañsiñ ken, da skouer. Nebeutoc'h a roomp d'hor bugale ha da gevredigezhioù a garitez».

E Sant–Nazer emañ Annie–France o chom. Sekretourez e oa a–raok mont war he leve eizh vloaz zo. «1.650€ kriz a c'hounezan bep miz a–drugarez d'al leve roet gant ma gwaz kozh». Abalamour d'ur c'hred kemeret war he chouk evit prenañ ur ranndi «ne chom din nemet 650€: ne ran nemet bevañ–bevaik. N'hallan ket kemer vakañsoù». N'eo ket bet kemmet he leve gwech ebet, «war vihanaat eo aet zoken» emezi. En abeg da se e oa bet o vanifestiñ ivez.

© diwar Les fins de mois difficiles des retraités, Presse Océan, Naoned, d'an 29 a viz Gwengolo 2016.

(+) «silver economy» a vez graet eus ar business evit an dud war o leve. Dibaouez e kresk ar marc'had–se. Diazezet eo war ar servijoù hag al louzaouiñ d'ar retreidi an obererezhioù hag an dudioù kinniget dezho, hag al labourioù azasaat er savadurioù prevez ha publik.

——— GERIAOUEG ———

AZASAAT (adapter)

BEVAÑ–BEVAIK (vivoter)

DASKORIÑ (rembourser)
IZEK (minimum)

KARGAD, AR C'HARGAD (le fonctionnaire)

KEMED, AR C'HEMED (le prélèvement)

KEMEDEL (fiscal)

KENWAREZ, AR C'HENWAREZ (la mutuelle)KRIZ (brut; cru, cruel)

AL LEVE (la pension)

LOJEIZ DEREAT E FEURM (HLM)

RAL (rare)

SKODENNIÑ (cotiser)

Petra 'po?

Al legumaj n'eus ket blaz al legumaj warno ken. A–raok pell ne vo ket a–walc'h a gig evit an holl. Rouez e teu ar pesked da vezañ er morioù. Klañv e vezer abalamour d'ar pezh debret ganeomp zoken. A–hervez e vo ret–groñs cheñch hon doareoù debriñ en dazont. Met petra emaomp o vont da zebriñ?

• FARDET E VO BOUED GANT MEKANIKOÙ 3D

Diouer a amzer, diouer a youl... Nebeutoc'h–nebeutañ e vez fardet boued er gêr. Brasañ mignon an dud didalvez eo ar skinfornioù en deiz a hiziv. Kevezerezh a vo koulskoude en bloavezhioù a zeu, gant ar mekanikoù 3D. N'eo ket tommañ pe diskornañ a c'hallint ober; keginañ ne lavaran ket. Kerkent hag enaouet an ardivink e krogo e vrec'h da fardañ ur meuz. «Kement–se n'eo ket skiant–faltazi. An teknologiezh–se zo anezhi dija» eme Freddy Thiburce, rener ar Greizenn Geginerezh A–vremañ e Roazhon. Gant un embregerezh katalanat ez eus gwerzhet mekanikoù barrek da aozañ boued diwar danvezioù simpl: sukrerezhioù, gwastili, toazennoù, pizzaoù... «En dazont e vo muioc'h a danvezioù er mekanikoù. Peadra da fardañ diwar e–leizh a sekredoù kegin enrollet pe bellgarget».

• AMPREVANED 'PO?

Skrilhed, kranked–raden, kilheien–raden... Pell zo e reer anv eus an amprevaned: sañset int bezañ boued–marmouz an dazont. Un drederenn eus an dud a zebr amprevaned, e Azia hag e Kreiz–Amerika dreist–holl. Metdister eo ar marc'had–se e Europa. Eno e vez heuget kalz tud gant al loened bihan–se, daoust dezho bezañ temzet, da skouer gant kumin pe sezam. Koulskoude e c'hallfent bezañ debret muioc'h–mui. Hervez Aozadur ar Broadoù Unanet evit ar Magañ hag al Labour–douar e c'hallfent mirout ouzh an naon d'ober e reuz. E–lec'h ar c'hig e c'hallfent bezañ debret: an amprevaned ivez zo e–leizh a brotein enno. Ouzhpenn se eo skañvoc'h efedoù ar produiñ (12 gwech nebeutoc'h a vouedbevezet e–keñver ar c'hig).

• 'PO KET SUKR?

Imbourc'her er CNRS eo Gilles Fumey, ha dezhañ ez aio kuit ar sukr diouzh taol: «par e vo ar brezel ouzh ar sukr d'an hini zo bet ouzh ar butun». Estreget ar stevia a c'hallo e erlec'hiañ. E koadoù trovanel Afrika ar C'hornôg, pergen e Ghana, e vez gounezet frouezh a–vent gant ar c'herez: ar mirakulin. «Irin ar burzhudoù» a vez graet anezho. A–drugarez dezho ne vez ket klevet ar blaz trenk ken gant an empenn: sukret e seblant ur sitroñsenn bezañ evel un aval–orañjez. Padus eo an efedoù, e–tro un eurvezh. Abalamour da lobby ar sukr hag ar c'hwekauzennoù eo berzet e Europa c'hoazh, met er Stadoù–Unanet eo bet meneget evit stourm ouzh an teuc'hder, o reiñ saour d'ar boued digalori.

• LEGUMAJ 'PO?

Abaoe pell e vez ar c'hig pe ar pesked ar meuzioù pennañ, hag al legumaj an eilmeuz, tra ken. Ha cheñchet e vo penn d'ar vazh? Hervez Gilles Fumey «ne vo ket ar c'hig kalon ar meuz ken. Liesseurtoc'h e vo ar magañ. Er rummadoù yaouank ez eus muioc'h a dud kontant da chom hep debriñ kig ingal, debrerien glasvez en o zouez». Evit ar mare eo bihan a–walc'h an niver a zebrerien glasvez e Bro–C'hall (3%), e–keñver Breizh–Veur, da skouer.Raksoñjoù o dez an dud: divlaz e vefe ar meuzioù vejetarian, war–bouez hini ''ar re nebeud''. Aze emañ an dalc'h: ret e vo cheñch sell an dud, diskouez dezho n'eo ket ar meuzioù «glas» un diouer, met un doare da adkavout ar saour. Penn–keginerien zo krog d'en ober, evel Joel Robuchon: «keginerezh an dek bloavezh kentañ eo ar glasvez: ne oar ket an dud pegen mat e c'hall bezañ ur pladad piz–rous, kourjetez pe soja!».

• LOUZEIER 'PO?

Bec'h d'ar chaous ha d'an amann: fardañ yac'h a ranko ar geginerien ober! War ar marc'had ez eus traoù mat dija evit dijeriñ, evit ar startijenn pe evit an difennoù naturel. Evit o brudañ e reer gant anvioù nevez: louzavoued, supervoued... Muioc'h–mui anezho a gavot er stalennoù. Ur benveg meur e tleo ar geginerezh bezañ evit gwareziñ ar yec'hed. Gwerzhet e vo boued rouez evit ar mare, an darn vrasañ anezho gounezet e Amerika ar Su: plantennoù evel an asperjez–mor (38% a brotein), ed evel ar rika–rika...

Produiñ yac'hoc'h, doujañ an natur: a–du emañ Massimo Bottura gant ar mennozh–se. Emañ l'Osteria Fracescanawar e anv, dilennet da gwellañ preti ar bed. «Lakaat an dud da zebriñ yac'hoc'h eo hon dever. N'eo ket dav produiñ muioc'h. Dav eo produiñ gwelloc'h, paouez da foraniñ ken–ha–ken. Er bed a–vremañ ez eus 860 milion a dud naonek, 1.4 miliard a dud dreistpouez, ha 33% eus ar boued taolet d'al lastez».

• TOMATEZ 'PO EN–DRO?

14kg a domatez a vez debret dre zen e Bro–C'hall bep bloaz. Koulskoude e vefe aet blaz ar frouezh–se da get. Piv zo kaoz? Ar greanterezh gounezvouedel, war a lavar Laurent Bergé, an Naonedad e penn AOG tomatez ha konkombrez. «Dibabet ez eus bet lod greun gant an haderien, peogwir e veze goulennet tomatez padus gant an dasparzherezh, rak an treuzdougen. Ar ouenn Daniela, da skouer, a c'hall chom ruz ha tenn he c'hroc'hen e–pad teir sizhun. Blaz n'he deus ket avat». Penaos reiñ saour d'an tomatez en–dro? Er Stadoù–Unanet e klask imbourc'herien zo uhelaat feur ar sukr enno, o kemmañ ar c'henenn SIGLK2. E Bro–C'hall eo dishañval an hentenn. Krog eo ar broduerien da hadañ gouennoù all: «ne fell ket deomp e vo gounezet ar memes tomatez e pep lec'h er bed». Ret eo d'ar vevezerien doujañ ar c'houlzoù–amzer ivez, o prenañ tomatez etre miz Mae ha miz Gwengolo. Ha «kompren eo divlaz an tomatez a c'haller c'hoari tennis ganto: dav eo dibab ar re n'int ket krenn, prenañ ar re dishañval o liv, gounezet gant legumajerien».

• HAMBURGER 'PO?

Ar meuz muiañ debret e oa an hambergerioù e Bro-C'hall e 2015: 1.19 miliard anezho zo bet gwerzhet (+11%). Dibaouez eo ar c'hresk: dre drizek eo bet lieskementet marc'had ar bara–touseg en ur ober trizek vloaz (dre dri evit ar bara pok–ha–pok). «Tamm–ha–tamm eo bet degemeret hag azasaet an hambergurioù ouzh ar boazioù gall. Da gentañ e veze fardet er stalioù fast–food hepken. Arouez ar boued fall e oa neuze, da vare José Bové. Bremañ e kaver burgerioù en holl ostalerioù. Moarvat e vo digoret stalioù adarre, o werzhañ burgerioù a galite» eme Remy Lucas. Kuzulier war ar magañ eo hemañ. Diaes eo dezhañ diouganiñ peseurt meuz a c'hallfe peuriñ e park ar burgerioù, met ar croque–monsieur zo meneget gantañ. Prim e c'hall bezañ debret. Aes e vefe brudañ anezhañ: ur meuz hengounel eo, keginet diwar danvezioù lec'hel, ha «liammet ouzh ar bugaleaj». Gwellaat an doare fardañ a vo ret avat, peogwir e vez «fardet fall hiziv, gant bara fall».

• SOYLENT 'PO?

E–lec'h boutailhoù dour e c'haller prenañ boullouigoù, ur c'hroc'hen bezhin en–dro dezho. En o fezh e c'hallont bezañ lonket. Ha debret e vo e–giz–se en dazont? Er Silicon Valley emañ Rob Rhinehart o klask peuraozañ boued dourennek. Dindan daou vunut e c'haller debriñ e bred o lonkañ ur werennad Soylent. Ret eo meskañ dour gant poultr Soylent, ennañ sodiom, karbohidratoù, protein ha danvezioù ar seurt. Ur banne zo trawalc'h evit gwalc'hañ ezhommoù an den! A–hervez e vefe lonket dija gant embregerien ha tud tik gant ar c'hoarioù video. Hogen n'eo ket bet trec'het an NASA gant ar boutailhoù gwenn–se. Noazus e vefe da spered an astraerien bezañ maget dre zourennoù: ur mare sioul ha plijus e tle ar predoù bezañ. Fall e vefe d'o c'horf ivez: evit lañsañ an dijeriñ e ranker chaokat.

© diwar PEDRO Alexandre, Ce que vous mangerez dans 10 ans, Society, miz Gwengolo 2016.

== GERIAOUEG ==

ANVADUR A ORIN GWAREZET (AOP)

AN ARDIVINK = AR MEKANIK

AZASAAT OUZH (adapter à)

BERZAÑ (interdire)

BEVEZIÑ (consommer)

AR C'HWEKAUZENN* (l'édulcorant)

AN DASPARZHEREZH (la distribution)

AN DEBRER GLASVEZ (le végétarien)

DIDALVEZ (feignant)

DIOUGANIÑ (prédire)

DOURENNEK (liquide)

AN EMBREGER (l'entrepreneur)

FORANIÑ (gaspiller)

GENENN*, AR C'HENENN (le gêne)

GOUENN*, AR OUENN (la variété, l'espèce)

GOUNEZVOUEDEL (agroalimentaire)

AR GREANTEREZH = AN INDUSTRIEZH*

AN IMBOURC'HER (le chercheur scientifique)

KILHOG–RADEN, AR C'H— (la sauterelle)
KRANK–RADEN, AR C'H— (le criquet)

KRENN = RONT

LIESKEMENTIÑ (multiplier)

NOAZUS (nuisible)
PIZ–ROUS (des lentilles)

AR RAKSOÑJ (le préjugé)

AR SAOUR (la saveur)

AR SKRILH (le grillon)

TEMZAÑ (épicer, assaisonner)

AN TEUC'HDER (l'obésité)

TROVANEL (tropical)