Daech, Raqqa.

A bep seurt.

An afer Weinstein.

Glifozat.

Katalonia.

Gant piv e vo kemeret an tu kreñv?

Estreget ar skritur ebarzhiñ zo evit ma vefe kevataloc'h ar yezh c'hallek. Un nebeud hentennoù all zo bet kinniget dija, ouzhpenn ar pikoù lakaet e–kreiz ar gerioù. Abalamour da betra, emezit–hu? Evit «bezañ asur ma vo diskouezet par–ouzh–par ar baotred hag ar merc'hed», hervez an ajañskehentiñ Mots Clés.

• Chom hep implijout gourzhanvadoù.

Anvioù boutin eo ar gourzhanvadoù, a dalvez da anvioù divoutin. Emañ Homme e–touez ar re implijet ar muiañ, da skouer en dro–lavar droits de l'Homme. Ur mare zo bet e raed dave dezho evit difenn ouzh ar merc'hed votiñ. Gant ar skritur ebarzhiñ e rafed kentoc'h gant anvioù–gwan: droits humains a vefe lavaret. E saozneg e reer memes tra: e disklêriadur an ABU e reer anv eus human rights. E Kebek e vez lavaret droits de la personne humaine, pa vez graet droits de l'Homme anezho e Bro–C'hall. Ar ger gourel a ra ar brezhoneg gantañ n'eo ket ar memes: gwirioù Mab–den.

• Paouez gant al lavarioù revelour.

Tamm–ha–tamm eo bet skarzhet ar gerioù kozh a denne da gefridioù hengounel er gevredigezh: chef de famille, mademoiselle, nom de jeune fille, bon père de famille... Abaoe 2012 n'eus ket anezho ken en dielloù melestradurel, met klevet e vezont c'hoazh. Ar wregelourien a garfe e vefe paouzet ganto.

• Ober gant ar gerioù benel.

An darn vrasañ eus ar gerioù benel zo er geriadurioù dija: auteure, chercheuse, avocate... E 1986 hag e 1998 e oa bet embannet kelc'hlizheroù evit broudañ ar C'hallaoued d'ober gant ar gerioù benel. Abaoe ar Grennamzer ez eus anezho. Betek ar XVIIvet kantved e veze graet ganto zoken. Met neuze e voe brudet reolenn «an tu kreñv», diwar–goust ar gerioù benel, gant an Akademiezh C'halleg.

• Reolenn an tostañ.

«Le masculin l'emporte sur le féminin»: anavezet mat eo ar reolenn–se gant ar skolidi c'hall. Pa vez lakaet an anv–gwan da glotañ ez a ar benel diwar–wel. Gant reolenn an tostañ e vefe ingaloc'h an traoù. Lakaet e vefe an anv–gwan da glotañ gant an anv tostañ, gourel pe venel e vefe. Neuze e c'hallfe bezañ skrivet femmes et hommes sont vigilants met hommes et femmes sont vigilantes. Abaoe an Henamzer ez eus eus ar reolenn–se. Boas e ra al latin hag ar gregach ganti. Ne ra ket ar galleg ken ganti abaoe an XVIIIvet kantved. Neuze e tlee «ar reizh uhelañ mont an tu kreñv ganti» (sic), evel ma skrivas an Tad Bouhours, yezhadurour anezhañ.

• Ober gant ar gourel hag ar benel.

Pa vez lavaret «les lycéens sont en colère» e talvez ez eus droug el liseidi hag el liseadezed. Ar re o stourm evit ar skitur ebarzhiñ a garfe e vefe lakaet war–wel an div reizh. Penaos ober? Gallout a rafed diskouez an div, hervez urzh al lizherenneg: elle et lui, tous et toutes, habitantes et habitants. Dre skrid e c'hallfed skrivañ an daou zibenn–ger, gourel ha benel, oc'h ouzhpennañ ur pik etrezo: agriculteur.rice.s, chacun.e...

© BENJAMIN Anna ha TÔN Emilie, Accord de proximité, féminisation des noms... cinq nuances d'écriture inclusive, L'Express, d'an 9 a viz Du 2017.

—— GERIAOUEG ——

AN ANV BOUTIN (le nom commun)

AN ANV DIVOUTIN (le nom propre)

AOZADUR AR BROADOÙ UNANET (ONU)

AR GOURZHANVAD (l'antonomase)

AR GWREGELOUR (le féministe)
KEHENTIÑ (communiquer)

KELC'HLIZHER, AR C'HELC'HLIZHER (la circulaire)

KEVATAL = INGAL
MELESTRADUREL (administratif)
PAR–OUZH–PAR (à égal)
AR REIZH* (le genre)

REVELOUR = SEKSIST

AR YEZHADUROUR = AR GRAMADEGOUR

Bezañ louzaouet, bezañ mezhekaet. (1)

Abaoe ma oa bet embannet e levr les Brutes en blanc gant Martin Winckler, en diskar–amzer, e vez kaoz eus taolioù feulster mezegel. Poent e oa?

O kregiñ gant ar vicher–se e oan sur e oa sikouret an dud gant ar vedisined. Abaoe em eus degemeret e–leizh a destenioù o tiskouez ne veze ket e–mod–se bepred... Ur statud meur o deus ar vedisined. Pouezus eo e c'hallfe ar glañvourien en abegiñ. Pa lavar klañvourezed e vez mat an traoù e fizier enno; abalamour da betra e vefe «mezeg bashing» pa lavaront e vez fall an traoù? Foll e vefe an neb o krediñ eo dizrouk ar stereotipoù d'ar vedisined. En o mesk e kaver kement a bennoù peul uhel ar c'haoc'h en o zoull hag er bobl dre vras.

 

Ar gwallgas–se zo anezhañ e gwirionez?

Din eo dizampartiz kentoc'h. Pet fazi am eus–me bet graet! Me a gred din eo bet treuzfurmet komzoù Marin Winckler, er rouedadoù sokial a–wechoù, gant #docbashing. Lakaomp e fazi Winckler: petra zo kaoz e vefe resevet ganin kement a destenioù negativel gant tud o c'houzañv?

 

Petra zo kaoz e rafe medisined zo poan, e–lec'h louzaouiñ?

Ar medisinerezh n'eo ket ur vicher skiantel, met ur vicher a gehentiñ. Evel e pep darempred e c'hall bezañ dizintent. Lod medisined a glask mougañ o fromoù. Ouzhpenn teknisianed omp. Tud omp ivez, a c'hall bezañ fromet. C'hoarvezet eo ganin, ur wech, huchal war ur glañvourez: ma mamm–gozh a oa o paouez mont da Anaon. Goude merenn em boa pellgomzet dezhi, da gaozeal ganti. Digareziñ n'eo ket en em lakaat izel: aze emañ an dalc'h. Evel er vuhez pemdez eo ar c'hehentiñ a ra diouer, etre ar re o louzaouiñ hag ar re louzaouet. Ne gompren ket ar vedisined e c'hall an dud bezañ skoet gant komzoù dibunet ganto. Betek daou–ugent den klañv a vez gwelet bemdez. Met ne vez gwelet nemet ur medisin gant ar gouzañver avat. Ha ma tremen fall an traoù e c'hall roudoù chom un toullad bloavezhioù.

 

Ar peadra ivez a ra diouer d'an ospitalioù?

Sur. Soñj am eus eus ur glañvdiourez he doa goulennet diganin peadra da stagañ ar re glañv. Nac'het ganin. Hec'h–unan e vez oc'h ober war–dro daou–ugent den. N'eo ket honnezh a zo kaoz, budjed an ospital ne lâran ket. Dav eo selaou ar re o c'houzañv, louzaouer pe louzaouet e vefent.

 

Ur bern mezeien a skriv er rouedadoù sokial: aet bihan o c'halon, skuizh ganti... N'eer ket re bell gant ar mezeg bashing?

Arabat lavarout ez eo gaou pa vezer skoet gant pezh a lavar an dud. Dav eo selaou an dud–se, evel e pep stourm ouzh un aotrouniezh. Kontañ a ra an dud klañv warnomp. N'haller ket divizout pe nac'h ar pezh santet ganto. N'a ket mignonezed din da di ar benelour abaoe daou vloaz, abalamour d'ur medisin bezañ graet poan dezho...

Marlène Schiappa zo bet goulennet ur danevell ganti, diwar–benn an taolioù feulster mezegel. Un dra vat eo evit mont war–raok?

Ya, me a gav din. Pouezus eo fiziañ an enklask–se e unan dizalc'h, na vo na louzaouer na louzaouet. Evit klevout ar barnioù e vo ret d'ar vedisined diskenn diouzh o c'hlud. Pe bevañ an taolioù–se. Ur mignon din, medisin anezhañ, a oa diskuliet ar «mezeg bashing» gantañ. Betek ma voe graet ur golladenn gant e wreg. Hag o medisin da zisplegañ: «un euzhvil 'pije graet». Difronket ma mignon. ''Ne gredas ken ne welas''...

 

Penaos gwellaat an darempredoù klañvourien / mezeien?

Kentelioù sokiologiezh a vefe mat kinnig er skolioù–meur medisinerezh. Evit diframmañ ar c'hlichedoù. Ar braz eus ar vedisined zo tud gwenn anezho, eus ar renkadoù brientek. Kalz anezho n'ouzont dare petra a c'hall bezañ bevañ diwar ur GIEK... Ret e vefe deskiñ dezho kehentiñ ivez. E Danmark e vez kentelioù empatiezh d'ar vugale adalek 6 vloaz: perak ne vefe ket?

 

En ho plog hag e Twitter e klaskit divroc'hañ ar re louzaouet hag ar re o louzaouiñ. Abalamour da betra?

Degemeret e vez ganin kement a danevelloù pozitivel hag a re negativel. Met vad a ra lenn istorioù war an tu mat. Me a gred e c'hall an optimizm bezañ efedus... Diskouezet e vez e–giz–se e c'haller louzaouiñ mat, daoust d'ar vicher da vezañ start–start. A–wechoù e vez dibunet ganeomp diagnostikoù n'hallont ket bezañ klevet... Emichañs e c'hallo ar vedisined yaouank, an danvez medisined... deskiñ diwar an istorioù–se, o tiskouez dezho doareoù kehentiñ a–feson.

© diwar GABRIEL Oihana, Violences médicales: «Il faut écouter la souffrance, qu’elle vienne des soignés ou des soignants», 20 Minutes, d'ar 25 a viz Eost 2017.

—— GERIAOUEG ——

ABEGIÑ (mettre en cause)

AN AOTROUNIEZH* (l'autorité)

AR BENELOUR (le gynécologue)

BEZAÑ SKOET (être frappé, choqué)

BRIENTEK (privilégié)

AN DANEVELL* (le rapport; le récit)

DIFRONKAÑ (sanglotter)

DIVROC'HAÑ = DIFACHAÑ

AN DIZAMPARTIZ* (la maladresse)

AN DIZINTENT (l'incompréhension)

DIZROUK (inoffensif)

AR FEULSTER (la violence)

AR FROM (l'émotion)

GOPR IZEK ETREMICHEREL KRESK (SMIC)

AR GOUZAÑVER ≈ AR C'HLAÑVOUR

AR GWALLGAS (la maltraitance)

KEHENTIÑ (communiquer)

KLUD, AR C'HLUD (le perchoir)

KOLLADENN*, UR G— (une fausse couche)

MOUGAÑ (étouffer)

OBER DIOUER = MANKOUT

AR PEADRA (les moyens)

AR RENKAD* (la classe sociale; la rangée)

TESTENI*, AN DESTENI (le témoignage)