Mae 68 e Breizh.

Istorour eo Christian Bougeard diouzh e vicher. Nevez zo eo bet skrivet Les années 68 en Bretagne gantañ, embannet gant ar Presses Universitaires de Rennes. Asambles gantañ he deus lakaet ar gelaouenn Bretons ar gaoz war darvoudoù skoet ar rannvro ganto hanter–kant vloaz zo.

Gant KDSK eo bet pedet Christian Bougeard da Vro–Naoned: d'an 29 a viz Mae, da 8e diouzh an abardaez, e vo kaset ur brezegenn gantañ e ti Yezhoù–ha–Sevenadur.

• Estreget er C'harter Latin hag e Paris e oa c'hoarvezet traoù e miz Mae 68...

Er vro a–bezh e oa degouezhet traoù da–geñver darvoudoù miz Mae 68, er c'hêrioù bihan zoken. Dishañval eo Breizh un tamm bennak: kreñv–mat al luskad eno. Roudoù anezhañ a c'haller kavout kentoc'h, ha pelloc'h en deus padet ivez.

• Penaos e oa Breizh e fin ar bloavezhioù 60?

E fin ar Pevare Republik e oa ar Frañs o vont war–raok, gant un armerzh war ziorren, hini an «Tregont Lorc'hus». Bez' e oa an traoù o cheñch e Breizh ivez. Met ar Vretoned a gave dezho ne oa ket diorroet o rannvro evel ma tleje bezañ. Se zo kaoz e oa oberiant ar CELIB, e veze nec'het ar studierien – abalamour dezho da rankout labourat e–maez o rannvro...

Un dra bouezus all: nec'h a oa, abalamour d'ar cheñchamantoù bras ha fonnus a oa c'hoarvezet, el labour–douar dreist–holl. Nec'het ar gouerien rak o dazont, rak ar marc'had boutin... Hag int da vanifestiñ, adalek deroù ar bloavezhioù 1960. Eus an tu all e oa kouerien yaouank hag a gave dezho ne cheñche ket buan a–walc'h an traoù. A–du gant modernaat ar rannvro e oa ar re–se. Dezho ne oa ket oberiant a–walc'h ar Stad: dav dezhi ober buanoc'h.

Dishañval e oa Breizh, ya, peogwir e tarzhe buan an traoù eno, ha peogwir e oa manifestadegoù bras, evel re brezel an artichaod, e Bro–Leon. Gant seziz isprefeti Montroulez e oa krog an traoù, e 1961. Un arouez n'oa ken koulskoude. Met alies e veze taer respont ar Stad: ne gomprene ket pezh a c'hoarveze, ha ne felle ket dezhi, e mod ebet, plediñ gant goulennoù dibar ar Vretoned.

War an dro, hag aze emañ an digenveizad, eo harpet a–vras ar jeneral de Gaulle, Pompidou ha Giscard gant Breizh. A–du gant an tuioù dehou ha kreiz e chom Breizh a–hed ar mare–se.

• Skrivet eo ganeoc'h e oa labouradeg Sud–Avitation, e Kêrvegon, ar c'hentañ hini dalc'het e miz Mae 1968. E Breizh e krogas an traoù, neuze!

Gwir–Bater. Dre zegouezh, marteze. Dalc'het Sud–Aviation d'ar 14 a viz Mae. Antronoz an devezh harz–labour hollek, a–enep d'ar bec'h war studierien ar C'harter Latin e Paris. Deroù an harz–labour hollek brasañ e istor Bro–C'hall an hini e oa.

• Goude bezañ lennet ho levr eur souezhet ne vije ket bet muioc'h a dud varv. N'eus bet hini ebet e Breizh. En Naoned, pa oa bet taget ar prefeti gant ar studierien, en doa goulennet ar prefed aotre da dennañ. Nac'het outañ...

Kreñv–kenañ e oa bet al luskad e Breizh; hogen sioul hogos e pep lec'h, nemet en Naoned. Dibar eo an Naoned e Breizh. Kann a oa bet e fin meur a vanifestadeg. E miz C'hwevrer 1968 e oa krog an traoù, pa oa bet dalc'het ar rektordi gant studierien. Re daer e oa bet ar prefed: bazhataet ar studierien, harzet o fennoù... Trenket ar soubenn e–mod–se, hag aet an traoù war daeraat. D'an 13 a viz Mae, da skouer, e oa barrikadennoù diouzh noz, kann gant ar polis, ha tud gloazet e–leizh.

• Diaes d'ar stourmerien en em glevout, evel e lec'h all: studierien, micherourien, kouerien...

Da–gentañ e oa bet dizemglev, pe diouer a anaoudegezh etrezo. Harz–labour an 13, da skouer, a oa bet lañset gant ur sindikad kelennerien, ha chomet diseblant micherourien zo: perak stourm evit studierien, bourc'hizien anezho? Met dre gaozeal e oa tostaet micherourien ha studierien e–kerzh darvoudoù miz Mae. Un dra nevez an hini e oa, gant efedoù war harzoù–labour ar bloavezhioù 1970. Kalz studierien, bet pe a–vremañ, a gaved er strolladoù skoazell, evel hini ar Joint Français.

• Ar skolioù–meur ivez a oa o cheñch, e Brest dreist–holl: pobleloc'h–poblelañ orin ar studierien?

Dav tennañ kont eus an dra–se. Aet an niver a studierien war gresk, gant bugale eus ar renkadoù etre, eus ar renkadoù poblel a–wechoù. Bugale munut o orin, dezho tud labourerien–douar, artizaned, kenwerzhourien vihan... Hag int d'en em gavout er skolioù–meur. Cheñchet an traoù, neuze.

Ouzhpenn se e oa ur c'hoant mont war–du ar bobl, en em gavout ganti, komz ganti, dindan levezon mennozhioù an tu kleiz pellañ. Dishañval penn–da–benn e oa ar gwirvoud sokiologel diouzh ar raksoñjoù e–keñver Mae 68: ouzhpenn bourc'hizien Paris a oa war ar barrikadennoù.

• En diwezh e chomas ar stur e daouarn ar jeneral de Gaulle. Hag ar bihanniver a oa bet perzh el luskad, emezit–c'hwi...

Ya. Sebezus eo an niver a dud oc'h ober harz–labour, o vanifestiñ... Met buan a–walc'h e voe nec'het ar muiañ–niver didrouz. Anv eus an arvar komunour a voe graet gant ar gouarnamant, daoust d'ar Parti Communiste da vezañ sioul. Hag efedoù a voe en dilennadegoù e 1968. An dud reizh, eus an tu kreiz, a yeas niverus da votiñ da zifenn ar Stad hag ar jeneral de Gaulle.

• Anv zo ivez en ho levr ganeoc'h eus an dekvloaziad da–heul. Er stourmoù sokial hag ekologel e vefe hêrezh miz Mae 68?

Gwir–Bater. Betek 1975 en doa padet ar Mae breizhat, evit ar pezh a denn eus ar sokial. Luskadoù bras a oa bet. Harzoù–labour tenn, hir, a–enep da renerien na felle ket dezho kaozeal. Harzoù–labour dibar ivez, evel hini ar Joint Français a oa broadel e reuz. N'o doa ket goulennoù a zispac'h: kreskiñ o goproù a–live gant re uzinoù Paris, hag un trizekvet miziad. Ar rannvro a–bezh a oa perzh ha kengred gant an harzerien–o–labour: an dud, ar c'hêrioù, an arzourien... Goulenn kreskiñ ar goproù a veze goulennet dreist–holl, e kalz uzinoù bihan. Pergen re gounezvouedel, e–lec'h ma veze gwallgaset ar vicherourien, maouezed alies–mat.

• Penn kentañ ar stourmoù ekologel e oa ivez?

An enkadenn, kresk an dilabour... Diaes bezañ an tu gounid gantañ adalek kreiz ar bloavezhioù 1970. En em zifenn a rae an dud kentoc'h, evit ma ne vije ket serret uzinoù, ma ne vije ket kollet labour. Ul lodenn eus al luskad sokial, hag ar re yaouank, en em daol d'ar stourmoù a–enep d'an nukleel, e Pentelloù, en Erdeven, pe e Plougoñ. Efedoù o deus ar gwallreuzioù ekologel, al lanvioù du. Aze emañ Breizh e penn an traoù. Dreistordinal e oa al luskad eno, dreist–holl e Plougoñ.

• Ha distro e oa ar mennozhioù breizhat d'an dachenn bolitikel?

Ya, met diwar ziazezoù all. Fall–put e oa skeudenn an Emsav war–lerc'h ar brezel, abalamour d'e re o doa kenlabouret. Aze e teu da vezañ pozitivel. Ur c'hemm politikel pouezus a oa: gant an tu kleiz hag an tu kleiz pellañ ez a ar stourm breizhat. Mare an FLB e oa ivez. Bez' e oa–eñ ivez o cheñch, o vont war–du mennozhioù an tu kleiz pellañ breizhat.

An identelezh vreizhat ivez a zeuas da vezañ pozitivel–mat, goude bezañ bet kaset diwar ar speredoù e–pad ugent vloaz. Goulennoù a veze graet evit ar yezh, evit ma vije kelennet. Diwar se e voe krouet Diwan e 1977. Ur revival zo bet, un adc'hanedigezh sevenadurel: bras pouez ar sonerezh hag ar ganerien, darempredet stank ar festoù–noz a–nevez...

• Un hêrezh da Vae 68 eo?

Din ez eo. Sellit 'ta: kalz studierien ha ne oant ket eus Breizh–Izel, e Roazhon da skouer, a reas anaoudegezh gant sevenadur Breizh, gant he dañsoù... Lod zo bet desket ar yezh ganto. Ur darvoud nevez–flamm e oa. Diorren ar goulennoù rannvroelour eo an eil, douget gant an tu kleiz pellañ hag ar Parti Socialiste.

• Deoc'h e oa achu ar mare–se e 1981?

Deomp–ni, istorourien, eo ar bloavezhioù 68 ar prantad–amzer etre fin brezel Aljeria hag ar cheñchamant tu politikel c'hoarvezet er vro e 1981. Seul wiroc'h eo e Breizh. Betek–en e oa gwelet Breizh evel un dachenn e dalc'h an tu dehou. Uheloc'h an disoc'hoù anezhañ e Breizh e–keñver ar geidenn vroadel. Krog penn ar vazh da cheñch d'ar mare–se, hag e 1981 e oa ar wech kentañ da Vreizh bezañ a–du gant an tu kleiz. Tost–tost e oa Mitterand d'ar muiañ–niver (49,2%), hag ar «wagenn roz» a voe kaset d'ar Gambr ganti 19 kannad PS diwar 33. Aze e oa ur cheñchamant da vat, padus e efedoù. Din eo un efed dieeun eus Mae 68: hejet ha modernaet ar gevredigezh gantañ, ha gant stourmoù ar bloavezhioù 1970 war e lerc'h.

© RAYNAUDON–KERZERHO Maiwenn, «Christian bougeard:“Mai 68 a été très puissant en Bretagne”», Bretons, miz Genver 2018.

—— GERIAOUEG ——

AN ARMERZH = AN EKONOMIEZH*

AN AROUEZ* (le symbole)

AN ARVAR (le péril, le danger)

BAZHATA (matraquer; frapper à coups de bâton)

DA–GEÑVER (à l'occasion de)

AN DIAZEZ (la base)

DIBAR (unique)

DIEEUN (indirect)

AN DIGENVEIZAD (le paradoxe)

AN DIOUER A (le manque de)

E–LEIZH = KALZ

EN EM DEULER DA (se consacrer à)

AN ENKADENN* (la crise)

ESTREGET (il n'y a pas que)

EUR (on est)

GLOAZAÑ (blesser)

GOUNEZVOUEDEL (agroalimentaire)

AR GWALLREUZ (la catastrophe)

AR GWIRVOUD (la réalité)

HARPAÑ = SOUTEN

HEJAÑ (secouer)

HOGOS = KAZI

KANN*, AR GANN (la bagarre, la rixe)

KEIDENN*, AR GEIDENN (la moyenne)

KEMM, AR C'HEMM = AR CHEÑCHAMANT

KENGRED GANT (solidaire avec)

KENTOC'H (plus tôt, avant)

KÊRVEGON (Bouguenais) → BEGON

KOUER = PEIZANT

AL LABOURADEG* = AN UZIN*

AL LEVEZON* (l'influence)

AL LUSKAD (le mouvement, la mobilisation)

AN NEC'H (l'inquiétude)

OBERIANT (actif)

PENTELLOÙ (le Pellerin)

PLEDIÑ GANT = OBER WAR–DRO

POBLEL (populaire)

AR RAKSOÑJ (le préjugé)

REIZH (modéré)

AR RENKAD* (la classe sociale)

SEBEZUS (stupéfiant)

SEUL —OC'H (d'autant plus)

War ribloù stêr Liger.

Tri c'hilometr: sed hirder ar c'haeoù a–hed al Liger, etre ar Porzh Stêr ha kanol Sant–Felis. An ajañs kêraozañ TER a oa bet goulennet digantañ prederiañ war an adaozañ anezho. Diwar an tamm labour–se ez eus bet bet dibabet un nebeud kinnigoù gant Naoned Meurgêr, evit ma vo darempredet ar ribloù adarre gant ar gerzherien, hag evit ma vo ledanaet plas an natur e kêr.

Hiziv eo kae ar Faoz ul lec'h louet ha stank an otoioù warnañ. Ur mare zo bet e oa bev–birvidik, stank an tremen warnañ, pa oa kalonenn porzh ar gêr vras. A–benn dek vloaz e c'hallfe bezañ ul lec'h pourmen, dindan liorzhoù ha dindan leton. Tostaat ouzh ar stêr a c'hallfe bezañ graet, dre bontonioù. Pavilhonoù war zour pe war zouar a vefe ivez, degemeret darvoudoù sevenadurel enno. Tolpet e vefe ar forzhioù eus tu ar savadurioù, ha strishaet e vefent a–dra–sur.

Etre Gloriette ha kanol Sant–Felis e vefe graet memes tra: diskoilh e vefe an tremen war droad a–hed an dour, gant tachennoù glas ha liorzhoù. Ur wech dilec'hiet ar POS e c'hallfe an hent war ribl bezañ serret, etre pont Haudadine ha hini Audibert. «Mat 'vefe» eme Wilhom Hébert, kêraozour bet o labourat gant an ajañs TER. «Re vras eo plas ar c'hirri hiziv an deiz, dav kempouez an tremen. Dav 'vo ober diouzh ar studioù war ar mont–dont er veurgêr, ha diouzh alioù an annezidi».

Tro–dro da boull Sant–Felis e vo cheñchamantoù ivez. Ul lec'h dibar eo–eñ, gronnet gant ar stad Marcel Saupin, Kêr ar C'hendalc'hioù hag al LU. Niverusoc'h an otoioù eno eget an dud war droad avat. Petra da ober? Un draezhenn a c'hallfe bezañ savet war vord an dour, gwez ha tachennoù dindan leton tro–dro. «N'haller ket neuial er poull abalamour da galite an dour; unan kloz zo ret sevel neuze» eme Wilhom Hebert: ur poull–neuial war neuñv, dindan an amzer. N'eo ket bet kadarnaet gant an ti–kêr evit ar mare. Pezh zo sur: ne vo poull–neuial ebet war stêr Liger, evel ma oa bet meneget da–geñver «an Diviz Bras»: re greñv red ar stêr evit staliañ ur poull–neuial ar seurt enni.

En tu all d'al Liger eo hañval an traoù raktreset. Kaeoù Enez Naoned – Rewiz, Hoche ha Doumergue – zo o paouez bezañ graet labourioù warno. Tud war droad ha dudioù a vo degemeret warno. E penn mervent an enez, kae Wilson, e vo ul liorzh–kêr hag ul lec'h pourmen a–benn 2025. Embregerezhioù ha karrdioù karter Enez–Izel, e Reudied, a vo dav dezho mont kuit, evit ma vo plijusoc'h ar ribloù.

«'Mod–se 'vez graet e kalz kêrioù er c'hornôg» eme Charly, studier en ur skol savouriezh. «Me 'gav din 'vefe mat 'vefe kement a lec'hioù plijus en dazont. Tout an dud 'blij de'o bale war vord an dour, 'gav din» eme Florence, o chom e Enez Naoned. «An traoù 'ya war an tu mat» eme Dieri, o labourat nepell diouzh ar POS. «Da ziwall zo avat. N'eo ket gwir ober ur gêr douristel vrav, dindan an heol bepred, eus Naoned. Pa ra glav, pa vez yen... 'vez nebeud a dud o pourmen. Dav kinnig traoù all».

A–raok adaozañ ribloù ar stêr e vo kemmet plasenn Holland–Vihan. Kerkent hag e 2020 e c'hallfed stagañ ganti. Dindan zouar e c'hallo an otoioù parkañ. N'ouzer ket pet plas en do ar parklec'h, rak diaesterioù zo: dav ober diouzh ar rouedadoù orjal ha tren. War c'horre e vo tud war droad ha war varc'h–houarn dreist–holl. E–kreiz ar blasenn e vo ul lec'h frank, aozet ar marc'had warnañ bep Sadorn vintin. Darvoudoù ha manifestadegoù bras a c'hallfe bezañ war al leurgêr–se. Un drederenn anezhi a vo plantet glavez warni: gwez a bep tu d'ar blasenn, taolioù dindano evit debriñ e ti Mari C'hlazioù. Eus tu ar stêr e vefe leton hag ur c'hal, skalieroù dezhañ evit «diskenn an tostañ posupl ouzh ar stêr». Evel e Lisboa «(m') eo graet brav, ha plijet–bras an dud gantañ», gouez da Wilhom Hebert. Savadurioù nevez a vo ivez: unan e–lec'h skwar Daviais, ostalerioù ennañ, ul leurenn warnañ evit sellout ouzh ar blasenn hag ar stêr pelloc'h. Ouzhpenn se e c'hallfe bezañ kioskoù bihan, enno tiez–kafeta pe diskouezadegoù arzoù. Kreizenn genwerzhel ebet, avat, evel ma oa bet goulennet gant kenwerzhourien kreiz–kêr.

© diwar bennadoù–skrid embannet gant 20 Minutes:
Les quais de Loire vont être rendus aux piétons
Une plage et une piscine flottante au bassin Saint-Félix?
Voici à quoi devrait ressembler la nouvelle place de la Petite-Hollande.

—— GERIAOUEG ——

ADAOZAÑ (aménager)

DA–GEÑVER (à l'occasion de)

DINDAN AN AMZER (en plein air)

DISKOILH (sans obstacle)

AR FORZH* (la voie routière)

FRANK (vaste, étendu; large)

GOUEZ DA = HERVEZ

GRONNAÑ (entourer, encercler)

KENDALC'H, AR C'HENDALC'H (le congrès)

KÊRAOZAÑ, AR C'HÊRAOZAÑ (l'urbanisme)

ORJAL (du fil en métal, du câble)
POS (PennOspital Skol–veur) = CHU

STAGAÑ GANT = KREGIÑ GANT

AR SAVOURIEZH* (l'architecture)

TOLPAÑ = BODAÑ

WAR C'HORRE (en surface)

Kae ar Faoz

poull Sant-Felis

Plasenn Holland-Vihan

Arc'hant Airbnb zo berr o lost.

Muioc'h–mui a dud, ostiz pe feurmer e vefent, a ra gant Airbnb evit feurmiñ ul lojeiz e–pad berr amzer. E kêrioù touristel he deus al lec'hienn galiforniat efedoù war marc'had al lojañ. Ti–kêr Paris a garfe talañ outo, ha kaout e lod eus ar banvez war un dro; hogen bec'h en deus abalamour da mont en–dro luziet ar "ramz" niverel.

«Ni 'garfe e vefe sklaer evel lagad an naer ar feurmiñ ranndioù berrbad. Hiziv eo amsklaer an traoù» eme Ian Brossat, dilennad e–karg eus al lojeiz e ti–kêr Paris. «Al liesperc'henned a zo pennabeg hor goulenn: abalamour dezho ez eus lojeiz arrebeuri enno a vez feurmet a–hed ar bloaz» d'an douristed hepken. Gant diorren lec'hiennoù evel Airbnb pe Abritel eo diaesoc'h c'hoazh politikerezh al lojañ er c'hêrioù bras. Muioc'h–mui a ranndioù zo miret evit an douristed, pa garfe an tiez–kêr degemer annezidi wirion enno a–hed ar bloaz.

Emañ ti–kêr Paris o klask penn d'an neudenn. Frouezhus–bras eo marc'had ar bod en ur gêr ken touristel ha hi: penaos stourm ouzh al lezenn anezhañ? Ur rann eus an ti–kêr, 30 den enni, a glask diskoachañ al lojeiz e–maez lezenn. E–tro 20.000 a vefe feurmet ganto kambroù ha ranndioù ar seurt e Paris, hervez Ian Brossat, da lavarout eo un drederenn eus ar re kinniget enlinenn. Abaoe miz Here ez eus goulennet digant an ostizien enrollañ, ha kaout un niverenn digant an ti–kêr, evit gallout embann enlinenn ur c'hinnig. Bremañ e karfe an ti–kêr mont pelloc'h ganti, gant sikour ar Stad, ha kastizañ ar floderien – dreist–holl ar re feurmet meur a gambr ganto.

Siwazh dezhañ! Evit poent e ra ar Stad skouarn vouzar, ha n'eo ket bet embannet c'hoazh an dekred gortozet gant pennoù kêr Baris. «Gorrek ez a ar Stad en–dro, ur mekanik bras mod–kozh an hini eo» eme Vernard Lamon, alvokad arbennik war teknologiezhioù ar c'hehentiñ. «E–keit–se en deus graet Airbnb godell. Met n'eus skoilhebet a virfe ouzh an embregerezhioù–se da dreuzkas an titouroù – chomlec'hioù, anvioù, gounidoù – diwar–benn o ostizien. Emañ ar galloud gant ar Stad c'hall».

N'emañ ket al lec'hiennoù giz Airbnb a–du gant paotr e sae zu, o lavarout emañ ar gwir europat ganto. Hervez prezidant Abritel e vefe «nec'het ar berc'henned rak ar reolennoù bet stankoc'h–stankañ abaoe tri bloaz. Mat e vefe d'ar galloudoù pubik kompren ez omp un dro, ha neket ur gourdrouz da vezañ lezennet, peogwir eo pouezus hol lec'hiennoù d'an touristelezh ha d'an armerzh».

 

Evit ar mare eo tamallet d'ar gouarnamantoù chom hep talañ ouzh an embregerezh amerikan. E miz Kerzu 2016 e oa bet votet un enkemmad, kinniget gant ar c'hannad PS Pascal Cherki, evit ma vije ret d'al lec'hiennoù evel Airbnb treuzkas gounidoù ar feurmerien d'ar fisc. Ur wech en em gavet er Gambr e reas kazeg. A–enep e savas ar gouarnamant: hervez Christian Eckert, sekretour stad e–karg eus ar budjed neuze, e oa gwelloc'h chom hep «stardañ diorren un dachenn ekonomikel hag a glemm dija rak al lezennoù a zo krog da sterniañ mat anezhi». Daleet an diarbenn: n'hallfe ket bezañ lakaet war–sav a–raok 2020. Pascal Cherki zo droug ennañ: «n'eo ket ken diaes se koulskoude! Ul labour niverel an hini eo, emañ an holl daveennoù ganto. Urmeziant a vefe a–walc'h evit treuzkas pep tra da Vercy, evel ma ra an implijerien diwar–benn o gopridi». E miz Mae e oa bet cheñchet ar gouarnamant, neket penn d'ar vazh. Daou intrudu zo bet lakaet a–gostez dija: unan evit mirout ouzh ul lojeiz da vezañ feurmet muioc'h eget 120 devezh ar bloaz, egile evit ma vefe paeet tailhoù gant ar re o c'hounit muioc'h eget 3000€ dre ar feurmiñ enlinenn.

N'eo ket an dra nemetañ a zo rebechet ouzh Airbnb. Digwener e oa bet embannet gant Franceinfo ur pennad–skrid diwar–benn doareoù tort Airbnb. E–lec'h resev treuzvankadennoù e c'hall ar re o feurmiñ ul lojeiz enni goulenn bezañ paeet dre gartennoù–bank. N'eo ket stag ar c'hartennoù–se ouzh kont ar feurmerien: ''treuzwelus'' eo an treuzvankadennoù, rak eus Gibraltar eo kredekaet war–eeun ar c'hartennoù–bank Airbnb. N'hall ket ar Stad c'hall gouzout tra eus ar sammadoù resevet gant an ostizien, abalamour da C'hibraltar da vezañ e–maez lezennoù bankel Unaniezh Europa. E–mod–se e sko ar Stad e–biou: n'eus dastumet tailh ebet ganti diwar ar pezh gounezet e Bro–C'hall gant lod implijerien Airbnb.

E kêrioù zo o dez an dud droug ouzh Airbnb. Ur mor a dud a vefe degaset gant al lec'hienn amerikan, o ferzhioù fall ganto. E–mod–se emañ e Nissa, da skouer. An eil lec'h ma kaver ar muiañ a lojeiz da feurmiñ e Bro–C'hall eo ar Riviera. Er bloaz tremenet e oa deuet 196.000 a veajourien da Nissa ha 85.000 da Cannes goude bezañ miret o chomadenn e Airbnb. Evel–just eo e–pad an hañv eo e oant an niverusañ. «Spontus 'oa, gant monedoneoù dibaouez» eme Alice. «Peogwir o deus paeet n'o deus ket doujañs: trouz 'vez kaset ganto, o vont hag o tont». Sylvie zo gwelloc'h ganti feurmiñ he ranndi war hir dermen bremañ: «dispennet 'veze ar gwele, ar rideozioù... Ouzhpenn se n'halle ket ar vugale kousket: dont 'ra an hañvourien da c'hoari las. E karterioù zo e vez hegaset an annezidi gant an touristelezh nevez–se. Trouzus e vefe an amezeien verrbad–se, o vont hag o tont, ganto malizennoù war–ruilh. E Barcelona, e Venezia hag e Donostia e oa bet manifestadegoù zoken, gant tud eus ar vro aet skuizh gant beajourien Airbnb. Anat deoc'h, nebeud a genwerzhourien en o zouez: 560 milion a euroioù a vefe dispignet en Alpoù–Mor, da skouer, gant implijerien al lec'hienn amerikan.

Evit poent n'eus ket bet reuz en Naoned. 2.200 lojeiz da feurmiñ a gaver e kêr duged Breizh, ar braz anezho e kreiz–kêr. Abaoe bloaz eo brasaet a–vras ar marc'had: +53%, an eil kresk brasañ e Bro–C'hall goude Bourdel. Met «dister» eo c'hoazh, hervez Fabrice Roussel, bezprezidant ar veurgêr: «n'eo nemet 3% eus ar pezh feurmet, n'haller ket lârout e pouez Airbnb war ar marc'had». E 2018 e vo komzet eus seurt lec'hiennoù memes tra, e–kerzh un emvod, gant an dilennidi. «Dav eo gwareziñ an ostalerioù, ha mirout ouzh ar feurmoù da vont buan war–gresk». Penaos ober? Aze emañ an dalc'h: ne oar ket paotr ar Chapel petra respont. Da gazetennerien Ouest–France ne lavar nemet un dra: mat e vefe diforc'hiñ ar re o feurmiñ o lojeiz ur wech an amzer diouzh ar re o c'hounit o zamm kreun da vat diwar al lec'hienn.

—— GERIAOUEG ——

AMSKLAER (obscur)
AR BANVEZ (le banquet)

BERRBAD (éphémère) → PAD

C'HOARI LAS = RIBOULAT

AN DAVEENN* (la donnée)

AN DIARBENN (la mesure)

DIFORC'HIÑ (différencier)

DISPENNAÑ (défaire; démanteler)

AN ENKEMMAD (l'amendement)

AR FLODER (le fraudeur)

AR GOURDROUZ (la menace)

AN INTRUDU (l'initiative)

KREDEKAAT (créditer)

AL LIESPERC'HENN (le multi-propriétaire)
LUZIET (embrouillé; compliqué)

AR MEZIANT (le logiciel)

OBER GODELL (faire fortune)

OBER KAZEG = OBER TRO WENN

AR PENNABEG (le motif principal)

AR SKOILH (l'obstacle)

STARDAÑ (freiner)
TALAÑ OUZH (affronter, s'opposer à)

TAMALL DA (reprocher à)

TREUZVANKADENN*, AN D– (le virement)

TRO*, AN DRO (l'opportunité)

Pegement eo an digoust?

Goude bezañ aozet kaozeadennoù diwar–benn al Liger e oa bet goulennet digant annezidi meurgêr Naoned lavarout o soñj diwar–benn ar cheñchamant doare energiezh. N'eus ket pell e oa bet embannet disoc'hoù an «Diviz Bras»–se. E–touez tri–ugent kinnig a–bep seurt emañ digoust an treuzdougen boutin. Droch e seblante ar mennozh–se bezañ bloavezhioù zo; hogen n'eo ket ken faltazius se ken hiziv an deiz.

E Bro–C'hall eo bet lakaet ar mennozh–se war sav e 36 kêr, kêrioù bihan evit ar braz anezho. E Breizh n'eus nemet div gêr e–lec'h ma c'haller mont gant an treuzdougen boutin evit mann.

Gwitreg eo an hini gentañ. Eno e felle d'an ti–kêr cheñch penn d'ar vazh. Dre ma ne oa ket darempredet stank ar busoù ne oa arc'hantaouet nemet 15% eus ar servij gant ar gwerzh tikedoù. Efedus eo bet an digoust: digeriñ linennoù nevez zo bet posupl zoken, rak muioc'h–mui a dud a ya gant ar bus. Bremañ eo liammet a–hed ar bloaz kreiz–kêr Gwitreg ouzh 7 parrez tro–war–dro, ha 46 parrez e–pad ar vakañsoù–skol. Hervez an ti–kêr ne vefe ket bet uhelaet an tailhoù gwech ebet, a–drugarez da kresk ar gwerzh bilhedoù ha d'ar c'henlabour gant ar c'humunioù all.

Karaez eo an eil. «Ur gwir zibab politikel an hini eo» eme an eil maer e–karg eus an treuzdougen boutin e kêr–benn Kreiz–Breizh. «Dister 'oa hor rouedad kent. Dre zek eo bet lieskementet an niver a veajourien abaoe m'eo digoust». 115.000€ e koust d'ar gumuniezh–kumunioù, met gouez d'an dilennad eo «marc'hadmatoc'h eget a–raok: n'eo ket ret ken moulañ tikedoù, merañ ar rouedad, paeañ kement a implijidi...».

Seul vrasoc'h ar c'hêrioù, seul uheloc'h ''koust an digoust''. Se zo kaoz n'eus kredet meurgêr vras ebet en ober evit poent. Aubagne ha Niort eo ar re vrasañ, an eil abaoe miz Gwengolo. 14 milion a euroioù a gousto dezhi. Paeet e vo gant an implijerien dreist–holl: uhelaet eo bet feur an taos treuzdougen.

An darn vrasañ eus ar c'hêrioù a vez gwelloc'h ganto ober a–hent–all, kavout un doare etre, da skouer o kinnig prizioù bihan d'ar rummad–mañ–rummad. E Baiona e c'haller tapout ar bus evit netra etre kreiz–kêr hag ar parklec'hioù tro–dro hepken. Paeañ zo ret, avat, evit mont gant al linennoù intra–muros. E Breizh emañ kêr Lannuon etre daou soñj, met ma vez digoust an treuzdougen boutin eno e vo serret linennoù zo: pep bazh he deus daou benn, evel ma lavarer.

Kazetennerien an Télégramme zo aet e darempred gant tud dilennet er c'hêrioù bras a Vreizh, evit gouzout ha prest e oa ar bolitikerien eno da lakaat an treuzdougen boutin digoust war ar stern. E Brest e karfed gouzout pelec'h an diaoul e vefe kavet an digoll eus ar gwerzh tikedoù, 12 milion a euroioù dastumet bep bloaz. «Ha goude, an tikedoù c'hoariva 'vo evit mann?» eme un dilennad er veurgêr. «'Vije ket reizh 'vije paeet gant Brestiz ur servij 'hallje an holl tennañ splet anezhañ, ha pa ne vijent ket o chom war dachenn ar veurgêr». E Roazhon e vez klevet arguzennoù all: disteraet e vije kalite ar servij, kresket e vije an tailhoù... En Naoned e oa difennet an digoust e 2008 gant Benoît Blineau, aet war ar renk evit an dilennadegoù kêr, evit ar strollad MoDem. Dezhañ e oa un diviz «ekologel ha ekonomikel». Evit enebiñ outañ e c'houlennas Sophie Jozan, plac'h an UMP, ma vije gwelloc'h marc'had an tikedoù. Da Jean–Marc Ayrault ne oa «ket sirius», peogwir e vije «peurleun an treuzdougen en Naoned» e–giz–se. Bloaz zo e oa roet lañs d'ur sinadeg gant Yves Ardil, ezel d'ar France Insoumise. Gant 5.400 den hepken e oa bet sinet enlinenn.

An arc'hantaouiñ, aze emañ an dalc'h e gwirionez. En Naoned eo bet jedet priz ar cheñchamant bras–se: 58 milion a euroioù (52 milion ma vez lamet rann ar c'hontrolliñ). A–dra–sur e vefe lieskementet an niver a veajourien (hervez studiadennoù zo e c'hallfe bezañ teir gwech muioc'h). Ne vefe tiked ebet ken, met ret e vefe azasaat al linennoù ouzh emdroadur an trafik memes tra: kementad, stankter... Pezh a vefe ker–ruz hervez Johanna Rolland: «an digoust n'eus ket anezhañ. Gant unan bennak eo paeet tu pe du, bepred. Ha petra eo ar gwellañ: paeañ ar servij dre an tailhoù, evel truajad, pe pa vez prenet un tiked?». E teuliad an Diviz Bras eo skrivet e vefe «arc'hantaouet gant an tailhoù lec'hel: drezo en defe aotre pep hini da vont gant an holl zoareoù treuzdougen boutin er veurgêr». Tud all a c'houlenn ma vo ret paeañ evit mont e–barzh kêr gant e garr–tan, ma vo postet muioc'h a arc'hant evit an treuzdougen boutin, ma vo keroc'h parkañ... Met kresket e vo priz an tuañ dija (35€ an dell–gastiz e–lec'h 17€ e kreiz–kêr), pa vo fiziet penn–da–benn an atebegezh–se er c'hêrioù gant ar Stad.

Evit ar mare emañ pell Yann diouzh e gazeg digoust. Hervez Presse Ocean ne vefe ket meurgêr an Naoned e soñj da lakaat an digoust war sav; lakaat prizioù an tikedoù hag ar c'houmanantoù war zigresk ne lavaran ket.
 

© atersadennoù gant CABANAS Éric, «Bus et trams: la gratuité en question», Presse Océan, d'ar Gwener 22 a viz Gwengolo 2017

ha gant TANCA Louis, «Transports en commun: la gratuité paye-t-elle?», le Télégramme, d'ar 6 a viz Here 2017.

Ha ma vefe goulennet ouzh Naonediz...

 

• Emile: «Diskoulmoù zo ouzhpenn ar c'hirri–tan, evel ar marc'hoù–houarn ordin pe dredan, a c'haller mont ganto en tram. Saotrus 'vez ar c'hirri, ha dañjerus ouzhpenn se, evit an dud war droad ha war velo.»

 

• Eliza: «Un araokadenn eo ar cheñchamant doare energiezh. Ma vefe digoust an treuzdougen boutin 'vefe dreist, sur. Met ret eo prederiañ, evit ma vo arc'hantaouet hep lakaat bec'h war an annezidi. Me 'vefe prest da skodenniñ diwar ma gounidoù.»

 

• Padrig: «Ur mennozh mat eo an digoust, met gant piv 'vo paeet? Mont 'ra mat en–dro e Strasbourg, ur gêr droadeien anezhi. Ar c'harrbedoù kas hepken 'zlefe kaout droed da vont e kreiz–kêr. Dav diskoulmañ neudenn an annezidi avat, ha digeriñ parklec'hioù digoust tro–dro d'ar gêr.»

 

• Tieri: «Ur vezh 'vefe! Ar re a c'houlenn beajiñ evit mann 'vo klevet o c'hrozmolat peogwir 'vo kresket an tailhoù! Mat eo din paeañ evit an dud nammet, ar re gozh... met e mod ebet evit ar re divhar dezho: int a c'hall paeañ. Ker eo an tiked? Paeet eo an hanter gant ar veurgêr dija. E Amsterdam eo 2,90€ an tiked!»

 

• Gérard: «E Tolosa 'oa digoust din, peogwir emaon war ma leve. Bremañ emaon o chom en Naoned, hag e rankan paeañ ar priz leun. N'eo ket bet kresket ma leve abaoe pemp bloaz. Gant ma gwetur ez an, neuze, e–mod–se 'koust nebeutoc'h din»

 

• Cyril: «Ma vije digoust 'vije falloc'h–fallañ kalite ar rouedad. Ouzhpenn 'vije kresket an tailhoù. Taolioù disevended 'vije, keroc'h 'vije ar c'hempenn. Diaesoc'h 'vije neveziñ ha diorren ar servij. Gwelloc'h 'vefe liammañ ar parrezioù tro–dro, da skouer Santez–Lusenn ouzh Sant–Sebastian, hep ma vefe ret ehanañ e kreiz–kêr».

 —— GERIAOUEG ——

AN ATEBEGEZH* (la responsabilité)

AN DIGOLL (la compensation)

AN DISEVENDED (l'incivilité)
DISTERAAT (déprécier)

AN EMDROADUR (l'évolution)

FALTAZIUS (fantaisiste)

AR FEUR (le taux)

GOUEZ DA = HERVEZ

GROZMOLAT (grogner)

GWITREG (Vitré)

AN IMPLIJER (l'employeur)

JEDIÑ (calculer)

KARRBED, AR C'HARRBED (le véhicule)

KENT (auparavant)

LAKAAT WAR SAV (mettre en place)

LEMEL, LAM- (enlever, supprimer)

LIESKEMENTIÑ (multiplier)

NAMMET (handicapé) = AMPECHET

PEURLEUN (saturé)

REIZH (juste; normal)

SKODENNIÑ (cotiser)

AR STANKTER (la fréquence)

TELL*–GASTIZ, AN D— (l'amende, le PV)

TENNAÑ SPLET EUS (tirer profit de)

AN TROADEG (le piéton)

TU PE DU (d'une manière ou d'une autre)

AN TRUAJAD (le contribuable)

TUAÑ = PARKAÑ