Bezañ vaksinet pe chom hep bezañ vaksinet?

D'ar Meurzh 12 a viz Genver he deus embannet Marisol Touraine – Ministrez ar Yec'hed – divizoù evit ma vo maget fiziañs er vaksinoù adarre. Evit poent e ranker ober tri anezho: difteriezh, poliomielit, tetanoz. Skrivet eo el lezenn: n'hall ket ar vugale bezañ skoliataet hep bezañ bet vaksinet ouzh an tri c'hleñved–se. Gant Kuzul–Meur ar Yec'hed Foran ez eus bet kinniget o aliañ, ha neket o rediañ. Setu pal ar c'hendiviz a vo roet lañs dezhañ en nevezamzer gant ar vinistrez: ober ur choaz etre ar redi hag ar c'huzul. A bep seurt tud a gemero perzh ennañ: skiantourien, mezeien, kevredigezhioù, aozadurioù, hag an dud ivez, dre ar genrouedad.

Abaoe dekvedoù ez eus c'hoarvezet aferioù e–leizh: ar gwad kontammet, an hepatit B, an hormonoù kreskiñ, ar grip A, ar Mediator... Kement–se en deus lakaet ar C'hallaoued da gaout douetañs ha disfiziañs ouzh ar vaksinoù. Warlene e vije bet lakaet ar vrec'h gant 46% hepken eus ar re en arvar rak ar grip. Tud zo o deus nac'het vaksinañ o c'hrouadur memes, abalamour d'ar produioù enno (aluminiom, merkur...) ha d'an efedoù war hir dermen. Arguzet o deus ar re–se dirak al lez–varn o tamall d'ar Stad emellout eus yec'hed an dud: dezho e tlefe bezañ hiniennel un dibab ar seurt. Da ziwall zo, koulskoude, hervez mezeien zo: abalamour d'an diouer a vaksinadurioù e vefe aet ar ruzell war wel en–dro e Europa.

GERIAOUEG

AN HEPATIT = AN AVUFO

HINIENNEL (individuel, privé)

KENDIVIZ, AR C'H— (la concertation)

KENROUEDAD*, AR G— = INTERNET

AR MERKUR = AR BEVARGANT

MEZEIEN, AR V— = AR VEDISINED

AR RUZELL* (la rougeole)

TAMALL DA (accuser, blâmer)

Obama: ya, gallet 'neus?

Gwiraourez ha kelennerez eo Anne Deysine diouzh he micher. Arbennik eo war ar Stadoù–Unanet, war ar politikerezh hag ar gwir eno dreist–holl. Amañ–dindan emañ he respontoù diwar–benn respedoù Barack Obama, dilennet 8 vloaz zo dija.

ARTE: Abaoe seizh vloaz emañ Obama e penn ar Stadoù–Unanet. Eus petra e talc'hor soñj etouez ?

ANNE DEYSINE: Pa oa bet dilennet da brezidant ne veze ket gwerzhet an tiez ken. Tud dilabour e–leizh a oa, muioc'h–mui bep sizhun... Darbet eo bet d'ar bankoù tarzhañ, ha d'ar greanterezh kirri–tan mont da get. Da gentañ en deus saveteet ar vro diouzh an enkadenn. 900.000 labour zo bet krouet, aet eo koll ar stad war zigresk. Hervezon eo pozitivel–kenañ bilañs ekonomikel Obama. Koulskoude n'eus nemet 40% eus an Amerikaned a zo laouen gant ar pezh graet gantañ. Votet eo bet an Obamacare, al lezenn e–keñver ar yec'hed hag ar gwarez sokial, daoust m'eo bet luziet–kenañ an afer. A–drugarez dezhi ez eus kretaet 18 milion a Amerikaned en ur ober daou vloaz.

ARTE: Hag ar politikerezh diavaez?

ANNE DEYSINE: Sinet eo an emglev gant Iran, distennet an traoù gant Kuba, daoust da rebechoù ar republikaned. Aet eo kuit an arme amerikan diouzh Irak hag Afghanistan, evel ma oa bet prometet e 2008. Aet eo ar c'haozeadennoù war–raok war an TAFTA, an emglev treuzatlantel. Obama a blijfe dezhañ e savfe a–du ar C'hongres gant an emglev–se, evit ma vefe aesoc'h ar c'haozeadennoù gant lod broioù e Azia, ha stourm ouzh levezon Sina. N'en deus ket gallet, avat, lakaat al lezenn diwar–benn an enbroañ da dalvezout. Ar republikaned zo savet a–enep.

ARTE: E 2008 e oa promesaoù ha spioù. Ha dalc'het en deus Obama d'e c'her?

ANNE DEYSINE: N'en deus ket, evel–just. Abalamour d'ar C'hongres da gentañ. Dav eo gouzout n'eo ket holl–c'halloudus ar prezidant er Stadoù-Unanet e–giz e Bro–C'hall. N'hall ket mont war–raok hep mouezh ar C'hongres. Hennezh a dal ouzh Obama, dre m'emañ ar muianiver eno gant ar republikaned. N'hall ket ar prezidant ober kalz tra, a–zivout an armoù, da skouer. Se zo kaoz en deus lavaret n'eus ket pell e tlefe ar bobl amerikan «ober enep–lobbying» evit bezañ pouez–ha–pouez gant ar C'hongres. Ur gwir c'halloud zo gant ar justis ivez er Stadoù–Unanet. A–benn ar fin eo diaes ober ur bilañs.

ARTE: Petra emañ o vont d'ober a–benn fin e resped?

ANNE DEYSINE: Dav eo mont pelloc'h gant an enbroañ, ar c'hontrol war an armoù, an endro... Er brezegenn dirak ar C'hongres, e miz Genver, en doa meneget meur a dra a–bouez evit dazont Amerika. Reiñ ur chañs da bep hini, reiñ labour da bep hini. Ar surentez sokial hag armerzhel eo kement–se, neuze. Goude–se ar surentez diabarzh, hini ar Stadoù–Unanet, o stourm ouzh ar sponterezh. En diwezh en deus graet anv eus ar bec'h gant ar C'hongres, peogwir eo bet ar brasañ skoilh en deus miret outañ da vezañ oberiantoc'h.

© diwar CAPDEVIOLE Helene, "Obama a un vrai bilan économique positif", Arte, d'an 13 a viz Genver 2016.

GERIAOUEG

ARBENNIK WAR (spécialiste de, expert sur)

A–ZIVOUT = E–KEÑVER

ARMERZHEL = EKONOMIKEL

BEZAÑ DARBET (être presque, sur le point)

DELC'HER D'E C'HER (tenir sa parole)

E–LEIZH = KALZ

AN ENKADENN* (la crise)

AR GREANTEREZH (l'industrie)

AR GWIRAOUR (le juriste)

KOLL, AR C'HOLL (la perte, le déficit)

KRETAAT (assurer)

AL LEVEZON* (l'influence)

LUZIET (compliqué)

AR MUIANIVER (la majorité)

OBERIANT (actif)

AR RESPED (le mandat)

E Naoned ez eus labour (war ar stern).

Nevez zo ez eus bet embannet studiadennoù o kanañ meuleudi da Naoned. Brud vat he deus kêr–benn Breizh, ha desachet ez eus ganti labourerien koulz hag embregerezhioù. Bep bloaz e vez 8.000 den oc'h ober o annez e kêr hag en trowardroioù. En trede gennad e kavont fred: bed an arc'hant, ar stlenneg, ar velestradurezh... Eus Paris emañ an darn vrasañ anezho o tont, aet skuizh gant o buhez skuizhus pe gant ar feurmoù ker–ruz. 6.000 embregerezh a vez krouet war dachenn ar veurgêr bep bloaz, hag un nebeud a ra berzh fonnus. Met estreget startoù–up zo diazezet e Naoned: embregerezhioù bras evel ar Société Générale hag ar SNCF o deus digoret rannoù dezho e kêr an duged.

Meur a gudenn a vo dav diskoulmañ avat. Penaos ober evit ma vo labour c'hoazh hag adarre? Petra ober evit kinnig servijoù a galite d'ar re gozh a vo niverusoc'h–niverus? Penaos adaozañ kêr evit degemer muioc'h–mui a dud, e–keñver an treuzdougen da skouer? Met ar brasañ skoilh a rankor talañ outañ eo an digevatalder, hep mar ebet.

En un AIF emaint o chom. E Naoned ne reer ket banlevioù anezho, met ranngêrioù poblek: Bellevue, le Clos–Toreau, le Breil... Tost ha pell eus kreiz–kêr emaint war un dro. Eno o dez bec'h an dud, kerkent ha krog ar miz, abalamour d'an dilabour ha d'ar baourentez.

En desped d'ar politikerezhioù lakaet da dalvezout gant an ti–kêr ez a an diforc'hioù war vrasaat. A–dra–sur eo izeloc'h feur an dilabour (8%) e Naoned eget e lec'h all; hogen kuzhet eo an digevatalder gantañ. N'eo ket tizhet an tourioù gant ar birvilh naonedat: e–harz dezho ez a da get. E Malakoff emañ 31% eus an dud o klask labour, ha lod anezho o fritañ laou (52% dindan gwehin ar baourentez, da lavarout eo o vevañ diwar nebeutoc'h eget 828€ ar miz). Gwashoc'h zo: hervez an INSEE e vefe paouroc'h–paour ar beorien abaoe penn kentañ an enkadenn, e 2010. Ar maouezed dreist–holl a vez el lagenn. 25 bloaz zo e laboure stankoc'h merc'hed ar c'harterioù eget re kreiz–kêr. Cheñchet eo penn d'ar vazh (15% a ziforc'h etrezo) abaoe, rak aet eo stal lod micherourien da stalig, hag an darn vrasañ eus ar postoù labour nevez zo tapet gant tud uhel o studioù,sternerien dreist–holl.

© diwar Enquête sur l'attractivité de la métropole nantaise, Ouest-France, d'ar 4 a viz Genver

GERIAOUEG

AIF (ANNEZ IZELFEUR) = HLM

EN DESPED DA = DAOUST DA

AN DIGEVATALDER = AN DISINGALDED*

AN ENKADENN* (la crise)

FRITAÑ LAOU (vivre dans la pauvreté) → FRIRE DES POUX

AR GWEHIN (le seuil)

KANAÑ MEULEUDI DA (dresser les louanges de)

KAVOUT FRED = KAVOUT LABOUR

BEZAÑ EL LAGENN* (être dans la merde)

PEORIEN, AR BEORIEN (les pauvres)

AR RANN* (le service)

AR RANNGÊR* = AR C'HARTER

AR SKOILH (l'obstacle)

AR STERNER (le cadre [métier])

AR STLENNEG* (l'informatique)

TALAÑ OUZH (affronter, s'opposer à)

AN TREDE GENNAD (le secteur tertiaire)

Naoned, al Liger ha ni.

Warc'hoazh e vo kinniget da dilennidi meurgêr Naoned disoc'hoù an Diviz Bras (Naoned, al Liger ha ni), aozet ganti abaoe 2013. Emvodoù a oa bet dalc'het ingal e 2014. Naonediz a oa bet pedet da gemer perzh enno; hogen n'eus nemeur a dud a gemeras ar gaoz. Kement–se ne vir ket ouzh ar veurgêr da embann un teuliad, ennañ intrudu da gemer, an darn vrasañ anezho o tennañ d'an treuzdougen.

• Ledanaet pe eilet e vo pont Anna Breizh, e–tro 2023–2025, evit ma vo stankoc'h an tremen, ha degemer holl an doareoù treuzdougen warnañ. War un dro e vo kempennet Kae ar Foz, ha miret ul lodenn anezhañ evit an dud war droad. Plasenn Petite–Hollande a c'hallfe bezañ adaozet ivez.

• Klasket e vo aesaat an tremen en hent–tro a–us d'al Liger, oc'h adaozañ pont Bellevue ha hini Chevire: gouleier mont e–barzh, kemmañ an niver a hentoù...

• Un tres nevez a vo e–keñver an treuzdougen boutin (tramgirri, busway ha kronobusoù), adalek 2017. Bez' e vo ul linenn nevez o tremen war bont an Tri C'hevandir, e–biou d'ar POS nevez ha war bont Anna Breizh. E–giz–se e vo klokaet an div linenn dram hag al linenn vusway. N'eo ket bet divizet hag un tramgarr pe ur bus a yelo warni.

• Diorroet e vo ar rouedad war varc'h–houarn, evit ma c'hallor tremen diboan eus an eil kumun d'eben, a–drugarez da hentoù–tizh war velo. Stag e vo ar rouedad–se ouzh an hent touristel al Liger war varc'h–houarn.

• Panelloù a vo staliet evit broudañ Yann–gerzher da vont da bourmen war vord al Liger. Goude bezañ savet listenn ar gweledvaoù bravañ e vo embannet kartennoù.

• Goulennet e vo gant ar c'humunioù chom hep implijout produioù struzhyec'hedel, evit gwellaat kalite an dour, ha diwall da zislonkañ re a zoureier lous.

• Bulzunoù war stêr nevez a vo krouet, war–dro 2017–2020. Meur a hentad zo raktreset: Porzh–mor – Trentemoult (gant ur c'hae nevez eno, er c'hornôg), ha Porzh–mor – Enez Naoned. Daleet ez eus bet linennoù all avat: S.Sebastian – Enez Naoned – Chantenay ha Trentemoult – Chantenay.

• Studiet e vo pizh penaos digeriñ ul linenn stêr etre S.Nazer, Mouster, Koeron ha Naoned–Chevire, evit diorren an treuzdougen marc'hadourezh (endalc'herioù, lastez ha kreantel).

• Ne vo ket adsavet ar pont treuzvourzher evit distouvañ an tremen war al Liger. Hervez an dilennidi e vije dister an efedoù e–skoaz an ezhommoù etre Reudied ha Chantenay. Met miret e vo tachennoù e kenkaz e vefe savet un dra bennak deiz–pe–zeiz: en teuliad ez eus anv a fungarr hag a hent–riboul, war hir dermen.

• E–touez ar raktresoù all lakaet war ar stern ez eus ur poull–neuial war ribl ar stêr.

• Bep tri bloaz e vo aozet ur fest ar bageal war al Liger.

• Adalek 2016 e vo staliet «guingettes» e Enez Naoned, e Malvid, e Tarvieg hag e Sez.Lusenn. Un dachenn–gampiñ a c'hallfe bezañ digoret e Reudied.

———— GERIAOUEG ————

BROUDAÑ DA (inciter à)

BULZUN*, AR VULZUN (la navette)

DIORREN, DIORRO- (développer)

AN ENDALC'HER (le conteneur)

E–SKOAZ (en comparaison de)

AR FUNGARR (le téléphérique)

KEMER INTRUDU (prendre des initiatives)

KLOKAAT (compléter)

KREANTEL (industriel)

MEURGÊR*, AR VEURGÊR (l'agglomération)

MIROUT OUZH X DA (empêcher X de)
POS (PennOspital Skol–veur) = CHU

STRUZHYEC'HEDEL = FITOYEC'HEDEL

WAR RIBL = WAR VORD

COP21.

PETRA ZO WAR AR STERN?

Dazont hor planedenn, na mui, na maez. Plijout a rafe d'ar berzhidi sinañ un emglev redioù ennañ evit ma ne c'hallo ket ar wrez kreskiñ betek re (2° d'ar muiañ e–keñver hini ar c'houlz rakgreantel). En tu all d'ar merk–se e vo gwashoc'h–gwashañ ar reuz, hep mar na marteze, war a lavar ar skiantourien.

PIV EN EM GAVO E PARIS?

Renerien o tont eus 196 broad, en o zouez hini ar Stadoù–Unanet ha hini Sina, da lavarout eo pennoù an div vro o saotrañ ar muiañ gant aezhennoù efed ti–gwer. Bez' e vo ivez miliadoù a dileuridi: politikerien, skiantourien, renerien embregerezh, stourmerien ekolo, kazetennerien... En abeg d'ar gwalldaolioù c'hoarvezet div sizhun zo, avat, eo bet nullet an holl abadennoù ofisiel ha berzet ar manifestadegoù, e Paris koulz hag e lec'h all e Bro–C'hall.

WAR BETRA E VO LAKAET AR GAOZ?

Tro wenn en doa graet emvod Kopenhagen e 2009 abalamour d'an dizemglev a oa etre ar broioù diorroet hag ar re war ziorren. Hini ar bloaz–mañ a vo e bal kavout un diskoulm evit ma'z aio war zigresk an dilaoskadennoù aezhennoù ti–gwer, ha lakaat pep bro da embann fraezh ha sklaer penaos en raio a–benn 2020. Prometet o deus ar Stadoù-Unanet ha Bro–Sina klask diorren ar greantelezhioù glas, ha pellaat diouzh ar glaou, an eoul–maen hag ar gaz.

PERAK OBER FORZH EUS AR COP 21?

Evit Mab–den e vefe skrijus cheñchamant an hin. Gant an ABU eo bet studiet pizh efedoù ar gwallreuzioù naturel c'hoarvezet abaoe 20 vloaz: sec'hor, barradoù–amzer, dourioù–beuz, prantadoù tommder, hag all. Bez' e vije aet 606.000 a dud da Anaon ha gloazet 4.1 million a dud en abeg dezho. Kement–se en dije koustet 300 miliard a dollarioù da nebeutañ.

HAG UN EMGLEV A VO SKOULMET?

Aze emañ an dalc'h: en entremar emeur. Hervez politikerien zo e vefe peadra da vagañ spi memes tra, a–drugarez d'ar c'haozeadennoù niverus ha d'al labour boulc'het a–raok ar COP. Diwar 196 bro ez eus bet 178 evit embann kinnigoù, peurliesañ intrudu emaint e soñj da gemer evit izelaat an ec'hodadoù.

© diwar HJELMGAARD Kim, Paris climate talks: 5 things to know,
USA Today, d'an 30 a viz Du 2015.

———— GERIAOUEG ————

ABU = Aozadur ar Broioù Unanet (ONU)

AN AEZHENN* = AR GAZ

BERZAÑ = DIFENN

BOULC'HAÑ (entamer; entailler)

AN DILAOSKADENN* (l'émission)

AN DILEURIAD (le délégué, le représentant)

EFED TI–GWER (effet de serre)

BEZAÑ EN ENTREMAR (être dans l'incertitude)

GREANTEL (industriel)

AR GWALLREUZ (le désastre)

GWREZ*, AR WREZ (la chaleur; la température)
AN INTRUDU (l'initiative)

NA MUI, NA MAEZ (ni plus ni moins)

SAOTRAÑ (polluer)