Didrouz ha dilabous.

Div studiadenn graet war hir dermen zo bet embannet o disoc'hoù er sizhun–mañ. An eil gant Mirdi Broadel an Istor Naturel, graet e Bro–C'hall a–bezh; eben gant ar CNRS, graet e Deux–Sèvres. Hañval an disoc'hoù anezho: digresket a–vras an niver a laboused war ar maez, abaoe pemzek vloaz, un drederenn anezho peurliesañ. Er metoù gounezet dreist–holl e vefe kriz an traoù. Modoù labour–douar stankoc'h–stankañ a vefe kaoz. Pennadkaoz gant Grégoire Loïs, bezrener Viginature.

«Ya, gwir eo, gallout a rafe bezañ. Setu pezh diskouezet gant hor studioù. C'hoarvezet e oa dija gant lod gouennoù chom hep gouzañv ha bevañ gant Mab–den. Gallet hor boa degas en–dro lod anezho. Hiziv eo dishañval–mat an traoù avat. Buan–abominapl ez a an niver a laboused war zigresk er metoù gounezet. An holl ouennoù laboused gwitibunan zo digresket o foblañs er c'hompezennoù, en ur ober 23 bloaz: un drederenn eus an alc'hwedered, hogos an holl glujiri... Laboused ordin ivez zo gouzañvet an traoù ganto: pintiged, mouilc'hi, dubeed... Ne vo ket cheñchet hor buhez deomp–ni hep al laboused; hogen ur seblant fall an hini eo: n'haller ket bevañ war ar maez, rak lazhet eo hon endro ganeomp.»

«Buan en deus cheñchet al labour–douar e Bro–C'hall, ha lod gouennoù n'int ket bet evit en em gustum ouzh an doareoù nevez. Brasoc'h–brasañ ar parkeier, stankoc'h–stankañ ar produioù chimik... Aet eo an niver a laboused war zigresk da–heul hini al laboused hag ar plantoù war–vord ar parkeier hag ar gwenodennoù. Al laboused ivez a ra diouer dezho tachennoù goudor, tachennoù stank ar boued warno.»

«Efedoù o deus al louzeier–amprevaned a ra ar gouerien ganto. Lazhet an amprevaned ganto, raloc'h–ralañ ar gwenan war ar maez... Sellit ouzh gwerenn–dal ho karr–tan: aes eo gwelout ez eus nebeutoc'h a amprevaned hiziv eget ugent vloaz zo. Ar c'hwiled–du, da skouer, c'hwiled ordin, zo digresket o foblañs a 85%. E Alamagn eo hañval an traoù: –75% a amprevaned–nij, hervez ur studi skolveuriek.

Al laboused a vev diwar c'hreun zo debret amprevaned ganto zoken, d'ar mare kentañ, goude aet e–maez ar vi. Ezhomm protein o deus ar poñsined, e penn kentañ o buhez, hag aze emañ an dalc'h en dazont. Hep ar boued–se e vo bihanoc'h–bihanañ an niver a laboused.»

«Memes tra zo degouezhet gant gouennoù zo er c'hêrioù, evel ar filipiged. N'eo ket gouzañvet feurioù uhel ar CO2 en aer gant laboused all. War an dro eo bet merzet ganeomp n'ae ket ar gouennoù laboused war zigresk er metoù hanter–naturel, er c'hoadoù da skouer. Abaoe 1989 ez eus efedoù fall war an endro abalamour d'an doareoù labourat stank, abaoe ma n'eo ket rediet gant ar PAC ken labourat war gozhennoù, abaoe m'eo kresket priz ar gwinizh, abaoe ma vez dreist–temzet gant nitratoù evit dreist–proteinañ ar gwinizh, abaoe ma reer gant an neonicotinoides... Ar re–se a c'hallfe bezañ bet buanaet an digresk ganto abaoe 2016.»

«Dav kelaouiñ, kizidikaat al labourerien–douar. Ha mont war–du ar gounid ekologel. Ober gant modoù produiñ padus, oc'h ober gant gounezouriezh, neket gant temzoù. Ober ma vo bihanoc'h ar parkeier, ma vo hiroc'h an troioù trevadoù. Gwareziñ ha plantañ tachennoù goudor, evel girzhier ha tachennoù dindan leton, e–lec'h ma c'hallo bevañ gouennoù, re a bollen en o mesk. E–giz gouelec'hioù eo deuet an takadoù labour–douar hiziv. Lec'h ebet ken evit ar gouennoù. N'hallont ket dreistbevañ ken.»

«Didrouz e c'hallfe bezañ ar plaenennoù dindan ed, neuze. Mat eo boueta ar blanedenn, sur, met perak en ober diwar he c'houst? Gwelloc'h ober gant doareoù doujus ouzh ar bevliesseurted, evit talañ ouzh ar gwallreuz ekologel–se. Pep boud bev eo ar vevliesseurted, ni en o zouez.»

«Ganeomp–ni e c'hall bezañ cheñchet an traoù. N'eo ket dibosupl talañ ouzh an emdroadur–se. Evit cheñch penn d'ar vazh eo dav labourat diwar an dachenn labour a zo pennkaoz anezhañ: al labour–douar. Kaset ganeomp disoc'hoù hor studioù da ministrererezh an Endro e deroù ar bloaz. Emichañs e vo divizet arbenoù fetis.»

© diwar ZILIANI Virginie, Disparition des oiseaux: "Nos campagnes ne sont pas vivables", L'Obs, d'an 20 a viz Meurzh 2018.

—— GERIAOUEG ——

AN ARBENN (la mesure)

BEVLIESSEURTED* (la biodiversité)

AR C'HWIL–DU (le carabe)

AR FEUR (le taux)

GARZH* / GIRZHIER (haie/s)

AR GOUDOR (le refuge)

GOUENN (l'espèce; la race)

AR GOUELEC'H = AN DEZERZH

GOUNEZOURIEZH (l'agronomie)

GOUNIT, GOUNEZ- (cultiver; gagner)

AR GWALLREUZ (la catastrophe)

GWERENN*–DAL (le pare-brise)

GWITIBUNAN (tous sans exception)

KOUER = LABOUR–DOUAR

KOZHENN* (la jachère)

KOMPEZENN* = PLAENENN*

AR METOÙ (le milieu)

TEMZAÑ (amender, mettre de l'engrais)

TREIÑ TREVADOÙ (rotation des cultures)